Czy urządzenia cyfrowe mają wpływ na mózg dziecka? 

W dzisiejszych czasach dzieci powszechnie korzystają z urządzeń ekranowych. W 2023 roku Fundacja Badań Społecznych zajęła się tematem nadużywania ich wśród dzieci w wieku 7–14 lat.

Pokazały one m.in., że ponad 86% badanych dzieci używa codziennie telefonu komórkowego; 41% z nich robi to przez ponad 2 godziny dziennie. Dzieci na co dzień używają też innych urządzeń, np. laptopa, konsoli do gier, tabletu¹. 

Dzieci korzystają z cybermediów w rozmaitych celach. Najczęstszym wymienianym powodem jest oglądanie w Internecie krótkich filmików (ponad 95%). Dla wielu dzieci urządzenia te służą również do kontaktu ze znajomymi (ponad 91%) czy poszukiwania informacji potrzebnych do nauki (ponad 89%). Kolejne powody używania przez dzieci e-mediów to: oglądanie filmów, seriali i bajek, słuchanie muzyki, szukanie informacji na temat własnych zainteresowań, oglądanie zabawnych zdjęć i obrazków itd.².

Badania przeprowadzone w 2022 roku przez Urząd Komunikacji Elektronicznej wykazały, że 45% polskich dzieci otrzymało własny smartfon i zaczęło z niego korzystać między 5 a 8 rokiem życia. Ponad 41% badanych dzieci otrzymało własny smartfon w wieku 9–10 lat. Zdecydowana większość badanych dzieci korzysta również z Internetu – 23% z nich zaczęło używać go w wieku 5–6 lat, a ponad 58% między 7 a 10 rokiem życia³. 

Urządzenia cyfrowe to np.: smartfon, laptop, smartwatch, tablet. Dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym obecność tych urządzeń jest niemal tak naturalna, jak obecność pralki, lodówki czy kuchenki. Ogromna część z nas, dorosłych, posiada telefon komórkowy, korzysta z Internetu, bankowości elektronicznej, pracuje lub uczy się zdalnie, utrzymuje kontakty towarzyskie online. Przyzwyczailiśmy się więc do obecności urządzeń cyfrowych, dlatego trudno jest nam dostrzec ich wielki wpływ na nas wszystkich. 

Czy fakt, że dzieci w wieku wczesnoszkolnym tak powszechnie korzystają z urządzeń cyfrowych, ma wpływ na ich rozwój? Na to pytanie postaram się odpowiedzieć w tym artykule. 

Jak urządzenia ekranowe mogą wpływać na mózg dziecka?

Naukowcy z Hongkongu, Chin i Australii przyjrzeli się 33 badaniom przeprowadzonym w latach 2000–2023. Dotyczyły one wpływu urządzeń cyfrowych na mózgi dzieci do 12 roku życia. Jak się okazuje, ich wyniki są niejednoznaczne. 

W 23 badaniach stwierdzono, że urządzenia te mają wpływ na rozwój mózgu, 15 spośród nich dowiodło, że wpływ ten jest negatywny. Z kolei 2 badania dały mieszane wyniki, a 6 pokazało, że korzystanie z urządzeń ekranowych może nieść pewne pozytywy dla rozwoju dziecka. Oto najważniejsze ustalenia:

• Urządzenia cyfrowe mogą negatywnie wpływać na obszary mózgu, które odpowiadają np. za pamięć roboczą. Pamięć robocza pozwala przechowywać i przetwarzać informacje. Wpływa np. na rozumienie języka, czytanie, uczenie się lub rozumowanie. Duża ilość bodźców płynących z ekranów nie tylko spowalnia pamięć. Może też powodować problemy ze skupieniem uwagi. 
• Na pamięć negatywnie wpływa również wielozadaniowość związana z korzystaniem z ekranów. Wielozadaniowość to np. korzystanie z kilku aplikacji albo programów jednocześnie lub prawie jednocześnie. Korzystające z tabletu dziecko może np. słuchać muzyki i oglądać teledysk, a w tym samym czasie wymieniać wiadomości ze znajomymi. Innym przykładem jest jednoczesne słuchanie tego, co mówi bohater gry i czytanie pojawiających się na ekranie objaśnień. Docierające do nas z różnych miejsc informacje zauważa się i rozumie płycej niż wtedy, gdy swoją uwagę kieruje się na jedną rzecz. Warto wspomnieć o tym, że aby informacje były trwale zapamiętane, musimy poświęcić im pełną uwagę. Wielozadaniowość prowadzi do szybkiego zapominania. Pamięć dzieci spędzających wiele czasu przed ekranami jest przeciążona nadmiarem bodźców i zadań. W takiej sytuacji zmniejsza się zdolność do zapamiętywania. Może się to negatywnie przełożyć na naukę. 
• Analiza badań pokazała, że dzieci, które zbyt dużo czasu spędzają na grach wideo, mogą mieć problem z wysławianiem się. Podobny wpływ może mieć zbyt długi czas korzystania z Internetu. To drugie, jak pokazują badania, może negatywnie wpłynąć również na kontrolę emocji. Kontrola emocji pozwala wyrażać je w sposób, który nikogo nie krzywdzi. 
• Codzienne i nadmierne korzystanie z mediów społecznościowych może negatywnie wpłynąć na rozwój mózgu w zakresie przetwarzania wzrokowego. Przetwarzanie wzrokowe oznacza sposób, w jaki mózg odbiera to, co widzi. Dzięki tej funkcji mózgu człowiek może np. zrozumieć przekaz płynący z obrazka, na który patrzy. 
• Istnieją badania pokazujące pozytywny wpływ korzystania z urządzeń cyfrowych na mózg dzieci. W jednym z nich zauważono np. poprawę funkcji wykonawczych mózgu. Funkcja ta odpowiada za kontrolowanie swojego zachowania. Umożliwia np. planowanie, tworzenie, celowe działanie czy postępowanie według planu⁴. 

Wciąż wiemy zbyt mało 

Naukowcy podkreślają, że temat wpływu urządzeń ekranowych na rozwój dzieci nadal nie jest wystarczająco zbadany. Uważają, że w kolejnych badaniach należy dokładnie określić, które elementy cyfrowego świata mają negatywny wpływ na rozwój dzieci. Informacje płynące z badań jednak zalecają dużą ostrożność oraz stosowanie się do wskazówek specjalistów⁵. W przypadku dzieci w wieku wczesnoszkolnym Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby nie spędzały one przed ekranami więcej niż 2 godziny dziennie.    

---

Okres wczesnoszkolny to szczególny czas, w którym dzieci z każdym rokiem stają się coraz bardziej samodzielne podczas korzystania z urządzeń ekranowych. Jest to również etap pełen wyzwań związanych z rozpoczęciem nauki w szkole. W tym czasie bardzo ważne jest to, by mądrze wprowadzać dzieci w świat Internetu i urządzeń cyfrowych. To w domu dziecko powinno dowiedzieć się, jak bezpiecznie się tam poruszać. Jeśli w tym okresie rodzice nie pomogą dzieciom wypracować zdrowych nawyków korzystania z urządzeń cyfrowych, wprowadzenie ich w okresie dorastania może być bardzo trudne. Zawarte na tej stronie artykuły mają na celu pomoc rodzicom i nauczycielom chcącym zadbać o edukację medialną swych dzieci i uczniów.

---

Czy ten artykuł był: