Lęk w wieku przedszkolnym – cz. II

Z badań wynika, że 32% dzieci i nastolatków w Stanach Zjednoczonych doświadczało na pewnym etapie życia trudności związanych z lękiem, a 8 na 10 dzieci codziennie odczuwa nadmierny stres¹.

Wskazuje się wiele przyczyn tego, m.in. doświadczenia związane z pandemią i wojną. Wśród nich jest także dostęp do telefonów, Internetu i mediów społecznościowych. Dostarczają one w każdej minucie informacji na temat wielu tragedii na świecie. Sytuacja ta dotyka już dzieci w wieku przedszkolnym, które czasami przypadkowo stykają się z tego typu treściami. Poniżej opiszę, jak zapoznać się ze swoim i dziecka lękiem. W dalszej części, jak wspierać dzieci w radzeniu sobie w sytuacjach trudnych.

Poznaj się z lękiem

Ty i twoje dziecko możecie odczuwać lęk w różnych sytuacjach. Wasze ciała mogą reagować w różny sposób. Jedna osoba będzie czuła kołatanie serca, zwiększone pocenie i drżenie dłoni, druga zaś będzie miała nudności czy bóle głowy. Inne też będą późniejsze reakcje oraz utrwalone sposoby zachowania skierowane na unikanie lęku. Poniżej kilka pytań, które mogą pomóc w poznaniu lęku dziecka oraz własnego, aby lepiej reagować w sytuacjach, kiedy się on pojawia.

Pytania dotyczące dziecka:

• Kiedy dziecko odczuwa lęk?
• Czy dzieje się to w konkretnych sytuacjach? Jak często?
• Czy dziecko doświadczyło w swoim życiu trudnych sytuacji, które mogły nasilić jego lęk?
• Czy dziecko zamartwia się tym, co się wydarzy?
• Czy dziecko obawia się, że to, co kiedyś się wydarzyło, powtórzy się w przyszłości?
• Skąd wiadomo, że dziecko odczuwa lęk? Co można zaobserwować, a co mówi dziecko?
• Czy dziecko zgłasza natłok lub powtarzające się myśli?
• Jak dziecko reaguje na pojawienie się lęku?
• Czy dziecko podejmuje jakieś działania, aby nie czuć lęku?
• Jaki przynoszą one skutek?
• Czy dziecko traci jakieś aktywności z powodu lęku?

Pytania dotyczące rodzica:

• Czy martwi cię lęk twojego dziecka?
• Czy wyrażasz to gestem lub słowami?
• Czy starasz się unikać sytuacji, które mogą wiązać się z lękiem u dziecka?
• Co robisz, gdy widzisz, że dziecko przeżywa lęk lub podejrzewasz, że może go niedługo czuć?
• Jakie są twoje doświadczenia z lękiem? Czy są sytuacje, w których szczególnie go odczuwasz?
• Czy zdarza się, że te doświadczenia wpływają na reakcje względem dziecka?

Zapoznanie się ze swoim lękiem oraz lękiem dziecka może pomóc w zauważeniu sytuacji szczególnie trudnych. Przyjrzenie się własnemu reagowaniu może pomóc rozpoznawać pomocne i niepomocne strategie. 

Wsparcie specjalisty

Ze wsparcia specjalisty można skorzystać na każdym etapie życia dziecka. Może ono przybrać formę spotkania z rodzicami, kiedy dowiadują się oni, jak reagować i wspomagać dziecko. Mogą odbyć się także spotkania z dzieckiem – w formie konsultacji lub diagnozy. Specjalista może pomóc w dobraniu odpowiedniej dla rodziny formy. Można więc się do niego skierować także wtedy, gdy nie jesteśmy pewni, czy trudności dziecka są zgodne z jego wiekiem. Pomóc nam może w tym ocena:

• Siły lęku – czy lęk jest silniejszy niż był kiedyś? Czy lęk dziecka jest silniejszy niż u jego rówieśników? Czy lęk nasila się w określonych sytuacjach lub miejscach?
• Częstotliwości – czy lęk pojawia się codziennie/kilka razy w tygodniu/kilka razy w miesiącu? Czy lęk jest obecny już wiele tygodni/miesięcy?
• Funkcjonowania dziecka – czy dziecko rezygnuje z pewnych aktywności z powodu lęku? Czy w wyniku lęku dziecko bardzo stara się unikać trudnych dla niego sytuacji? W jakich obszarach życia pojawia się lęk? W relacjach z rówieśnikami lub w rodzinie, w przedszkolu, podczas nauki, zajęć dodatkowych, wydarzeń kulturalnych lub sportowych? Czy pojawianie się lęku zakłóca codzienne życie dziecka lub jego rodziny?

Jeśli martwi cię lęk pojawiający się u dziecka lub sam/a odczuwasz jego wysoki poziom, warto porozmawiać ze specjalistą. Jednocześnie pomocne może być wprowadzenie kilku wskazówek, aby wesprzeć dziecko w regulacji emocji.

Co wiemy o lęku?

Warto od początku oswajać dziecko z tematem emocji. Pozwoli to na rozwój kompetencji emocjonalnych i społecznych. Na poszczególnych etapach pomocne mogą być poniższe aktywności.

3 lata

• Nazywanie emocji na obrazkach i zdjęciach – na początek radość, złość, strach, smutek.
• Nazywanie emocji swoich i dziecka. Mówiąc np.: „Chyba jesteś smutny”, „Czuję radość, gdy robimy razem ciasto”.
• Dawanie możliwości popełniania błędów. Unikanie pospieszania lub karzącej reakcji.

4 lata

• Stwarzanie okazji, aby dziecko mówiło o swoich uczuciach i nazywało uczucia innych. Można zapytać: „Jak się poczułaś, kiedy Kasia zrobiła dla ciebie laurkę?”. Dzieci mogą odpowiadać „dobrze” lub „źle”. Wtedy warto dopytać „Jakie to było uczucie?”.
• Układanie prostych historii z obrazków. Następnie zadawanie pytań o ich przebieg. A także emocje osób, które się na nich pojawiają, ich zachowania i reakcje.
• Zabawa w odgrywanie scen z życia codziennego. W trakcie mówienie o emocjach, pokazywanie na swoim przykładzie pomocnych zachowań.

5 lat

• Czytanie bajek, w których przedstawione są różne sposoby radzenia. Można omawiać np. w sytuację konfliktu.
• Poznawanie sposobów regulacji napięcia. Może być to np. ściskanie gniotka lub inne zabawki, które można ugniatać i ściskać. A także zabawa plasteliną czy rysowanie.
• Rozwijanie zdolności rozluźniania się. Może być to dmuchanie baniek, napinanie i rozluźnianie mięśni. Ale także praca z oddechem, taka jak choćby powolny wdech i wydech.

6 lat

• Granie w gry planszowe. Uczą one m.in. radzenia sobie z porażką. Można pokazywać na własnym przykładzie – „To dopiero była gra! Dzisiaj przegrałem, ale może następnym razem mi się uda?”.
• Tworzenie pomocnych rytuałów. Np. wytłumaczenie, czym jest wdzięczność i co wieczór wymienianie jednej rzeczy, za którą jesteśmy wdzięczni tego dnia.
• Rozmawianie na różne tematy adekwatnie do rozwoju dziecka. Przykładem takiego tematu są rozmowy na temat śmierci. Ważne jest unikanie zbyt szczegółowego opowiadania. Ale także niezbywanie dziecka ogólnymi lub nieprawdziwymi stwierdzeniami (np. „Dziadek wyjechał daleko”). W rozmowie najlepiej kierować się potrzebami i wiekiem dziecka.

Za każdym razem warto dopasować aktywności do rozwoju dziecka. Niektóre z nich można wprowadzić we wcześniejszym wieku. Z kolei na niektóre dziecko nie będzie jeszcze gotowe. Są to aktywności wspierające rozwój emocjonalny. W przyszłości mogą pomóc dziecku lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach. Stanowią również dobrą bazę do rozmów o lęku, o których szerzej będzie opowiadała następna część tekstu. 

Zakończenie

Współczesne badania wskazują na ciągły wzrost liczby dzieci mierzących się każdego dnia z wysokim poziomem lęku. Tworzenie okazji do rozwijania swoich kompetencji emocjonalnych nie tylko wspomaga dzieci w radzeniu sobie w trudnych dla nich sytuacjach. Przeciwdziała także uzależnianiu się od komputera, gier czy Internetu. Już od najmłodszych lat warto pokazywać, jak można regulować pojawiające się napięcie. Lepsze radzenie sobie z nim może pomóc dziecku nie wybierać w przyszłości korzystania z komputera czy grania w gry komputerowe jako dominującego sposobu radzenia sobie z nieprzyjemnymi stanami emocjonalnymi. Jednocześnie może się ono przekonać, że emocje, także te, które mogą być uznane za nieprzyjemne, mijają i nie trzeba ich zwalczać lub unikać.

---

Czy ten artykuł był: