Co robić, gdy dziecko kłamie?

O kłamstwie mówimy, gdy ktoś świadomie i celowo wprowadza inną osobę w błąd. Wielu rodziców odczuwa niepokój, gdy odkrywa, że ich dziecko kłamie. Często wywołuje to w nich lawinę wątpliwości. Czy sprawdzam się jako rodzic? Czy moje dziecko mi ufa? Czy stworzyłem z nim silną i zdrową więź? Czy z moim dzieckiem jest wszystko w porządku? Jak powinienem zareagować? Czy to tylko niewinne kłamstwo, czy jednak stoi za nim poważniejszy problem? Kłamstwo dziecka często uruchamia w rodzicach przekonanie, że muszą zareagować zdecydowanie i szybko, bo inaczej dziecko będzie kłamać już zawsze.

Kłamanie a rozwój dziecka 

Poszerzanie swojej wiedzy na temat dziecięcych kłamstw może skutecznie zmniejszyć odczuwane przez rodziców napięcie i stres. Warto więc przyjrzeć się, co na temat kłamstw dzieci mówi psychologia rozwojowa.

Do trzeciego roku życia dzieci nie odróżniają w pełni rzeczywistości od tego, co sobie wyobrażają. Fikcja miesza się im z prawdą. W związku z tym mogą kłamać nie zdając sobie z tego sprawy. Takie działanie natomiast nie spełnia wymogów kłamstwa według przedstawionej na początku artykułu definicji. 

Dzieci w wieku 4–6 lat posiadają dużą wyobraźnię, która czasem dominuje nad rzeczywistością. Dzieci często spotykają się ze zjawiskami czy sytuacjami, których nie rozumieją. Aby zwiększyć swoje poczucie bezpieczeństwa, mocy i kontroli, same tworzą wyjaśnienia tego, czego nie rozumieją. Dzieci w tym wieku mogą również mijać się z prawdą, gdy nie są w stanie dokładnie sobie czegoś przypomnieć. W tym okresie kształtuje się również poczucie własnej wartości. Opowiadanie fikcyjnych historii pozwala dzieciom poczuć własną moc, władzę i wiarę w siebie. Zwykle właśnie temu służą im historie typu: „I właśnie wtedy pokonałem te wszystkie rozwścieczone psy”. Mniej więcej około 4. roku życia dzieci odkrywają, że mówienie nieprawdy może im pomóc osiągnąć swój cel lub uniknąć czegoś nieprzyjemnego.  

Polscy i kanadyjscy naukowcy opublikowali w czasopiśmie naukowym PLOS ONE ciekawe badania na temat dziecięcych kłamstw. Wynika z nich, że pojawienie się u małych dzieci kłamstwa wiąże się z rozwojem umiejętności społecznych. A te odpowiadają za relacje z ludźmi. Pojawienie się kłamstwa można nawet określić jako kamień milowy. Kamienie milowe to inaczej zdolności i umiejętności, które dziecko powinno osiągnąć w odpowiednim dla siebie tempie i czasie. Kłamanie wymaga wielu umiejętności, np. panowania nad skłonnością do mówienia prawdy, tworzenia innych wariantów rzeczywistości itd. 

Dlaczego dzieci kłamią?

Dzieci często decydują się na kłamstwo, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji. Zaliczyć można do nich np. kary, złość rodzica, jego rozczarowanie, ale też długie i monotonne „wykłady”. Dzieci zapamiętują również obraz dorosłego, który jest zirytowany i niezadowolony. Ten widok jest zwykle dla nich trudny. W przyszłości mogą więc kłamać, aby go uniknąć. Inną przyczyną kłamstwa może być chęć osiągnięcia czegoś, np. „Teraz moja kolej!”.  

Dzieci sięgają po kłamstwo również ze strachu przed byciem niewystarczającym czy zbyt mało dobrym w oczach dorosłego. Kłamstwo może być też spowodowane wstydem, np.: „Wcale nie powiedziałem brzydkiego słowa!”. 

Kłamstwa mogą być wypowiadane przez dzieci po to, by zdobyć podziw i uznanie bliskich osób. Może to również dotyczyć korzystania z urządzeń ekranowych. Gdy tata wraca z pracy, dziecko mówi: „Tato, dziś sam odłożyłem bajkę po dwóch odcinkach”. W rzeczywistości jednak chwilę wcześniej wyłączenie bajki po upływie ustalonego czasu było przedmiotem konfliktu między chłopcem a jego mamą. Dziecko może także chcieć zaimponować rówieśnikom. W tym celu mówi: „Niedługo rodzice kupią mi komputer do grania”, choć tak naprawdę nawet nie było o tym mowy. 

Kłamstwo może służyć ochronie prywatności. Zdarza się przecież, że dzieci mówią: „Nie chcę o tym rozmawiać”. Takie komunikaty rodzice mogą usłyszeć już od dzieci w starszym wieku przedszkolnym. To naturalne, że dziecko może potrzebować w samotności „poukładać sobie w głowie” to, co się wydarzyło. Rodzicom może być natomiast trudno przyjąć, że dziecko w danym momencie chce coś zatrzymać tylko dla siebie. Dorośli zwykle chcą czuć, że mają kontrolę nad tym, co dzieje się u ich dziecka. Zaczynają więc nadmiernie wypytywać i zachęcać je do zwierzeń. Wtedy może się zdarzyć, że dziecko okłamie ich, by zapewnić sobie prawo do prywatności. 

Najczęściej mówi się, że dzieci kłamią, aby uniknąć kar. Rzadko jednak zwraca się uwagę na to, że kłamstwo pomaga im czasem chronić bliskie osoby:

Między rodzicami Zuzi ostatnio coraz częściej dochodzi do kłótni. Dla dziewczynki jest to bardzo trudne. Rodzicom zdarza się prowadzić ostre dyskusje w obecności córki. Często dotyczą one korzystania przez nią z urządzeń ekranowych. Mama stara się ograniczać to do minimum. Zdarza się, że nieprzyjemnym tonem zwraca uwagę mężowi, że pozwala córce zbyt długo oglądać bajki. Kiedy więc mama wraca z pracy i pyta Zuzię, czy oglądała bajki, dziewczynka zaprzecza, mimo że wspólnie z tatą obejrzeli kreskówkę. Zuzia kłamie, bo obawia się kłótni rodziców oraz tego, że mama będzie zmartwiona. 

Podsumowując, dzieci kłamią, ponieważ pozwala im to zaspokoić swoje potrzeby. Te potrzeby to np.: potrzeba bezpieczeństwa, bycia ważnym, podziwianym, potrzeba chronienia bliskich, potrzeba prywatności. 

Jak postępować, gdy dziecko kłamie? 

• Spróbuj zachować dystans do tego, że dziecko kłamie. Pamiętaj, że kłamstwo jest naturalnym etapem rozwoju dziecka. 
• Postaraj się dostrzec, że kłamstwo jest dla dziecka strategią pozwalającą mu zaspokoić swoje potrzeby. Jeśli dowiesz się, jakie potrzeby stoją za kłamstwem, możesz zaproponować dziecku inne strategie. Dziecko może kłamać, że nie oglądało jeszcze dziś bajki, ponieważ potrzebuje spędzić czas w ciekawy dla siebie sposób. Wiedząc o tym, możesz podsunąć mu inne ciekawe aktywności.  
• Jeśli odkryłeś, że dziecko kłamie:
  • Opisz to, co jest oczywiste, np.: „Oglądaliśmy bajki wspólnie i wiem, że obejrzałeś dwie bajki, a nie jedną”. Może się zdarzyć, że dziecko nadal będzie zaprzeczało. Wówczas zaakceptuj emocje, które za tym stoją. Możesz powiedzieć: „Wiem, że bardzo trudno jest wyłączyć telewizor, gdy ma się ochotę na kolejną bajkę”. 
  • Powiedz dziecku o własnych uczuciach, np.: „Martwię się, kiedy zbyt długo oglądasz bajki. Chciałabym, żebyś dobrze się rozwijał, a do tego potrzebny jest też ruch i zabawa. Smuci mnie, kiedy mówisz mi nieprawdę”.
  • Stwórzcie plan na przyszłość, np.: „Kiedy następnym razem będzie ci trudno wyłączyć telewizor, powiedz mi o tym. Znajdziemy jakiś sposób, by ci to ułatwić. Na przykład zaplanujemy jakąś zabawę”.
  • W sytuacjach, w których jest to możliwe, pomóż dziecku naprawić sytuację. Powiedz np.: „Chcesz sam wyłączyć telewizor, czy wolisz, żebym ja to zrobiła?”. 

Mówienie niewygodnej prawdy bywa niełatwe nawet dla dorosłych. Możemy jednak pomóc dzieciom w stopniowym opanowywaniu tej trudnej sztuki. Zawsze warto jednak dostosowywać swoje oczekiwania do wieku i możliwości dziecka.

---

Czy ten artykuł był: