Lęk w wieku przedszkolnym – cz. I

Niektórzy rodzice zauważają objawy lęku u swoich dzieci w wieku przedszkolnym. Skarżą się one na bóle głowy lub brzucha, mają problemy ze snem. Boją się ciemności lub zwierząt, takich jak psy czy koty.

Niekiedy nie chcą chodzić do przedszkola lub bawić się z innymi dziećmi. Czasami także nie chcą rozstać się z rodzicem ani na chwilę, a w obecności członków dalszej rodziny są milczące, wycofane. W poniższym tekście przedstawię, czym jest lęk oraz jak się objawia. Część druga na ten temat będzie zawierała wskazówki, jak wesprzeć dziecko w wieku przedszkolnym doświadczające lęku.

Zdarza się, że zachowania pomagające radzić sobie z nadmiernym lękiem przyczyniają się do izolacji. Ta z kolei jest jednym z czynników ryzyka uzależnień od komputera czy Internetu. Brak relacji z rówieśnikami czy unikanie nowych sytuacji może pogłębiać występujące trudności. Jednocześnie lęk jest nam potrzebny i pełni istotną rolę w naszym życiu. Ocena, czy lęk jest w przypadku danego dziecka problemem, z którym warto zgłosić się do specjalisty, zależy między innymi od jego nasilenia i rodzaju, o czym piszę poniżej. 

Lęk – jaki i kiedy?

Lęk to stan emocjonalny, określany niekiedy jako niepokój, często traktowany jako strach (choć są między nimi różnice). Pełni w naszym życiu ważną rolę. Pozwala zareagować na niebezpieczeństwo, jest sygnałem alarmowym. Zdarza się, że towarzyszy mu pocenie się, drżenie, bóle głowy, brzucha. Mogą pojawić się zachowania pomagające uniknąć rzeczy lub zdarzeń powodujących lęk. 

Przykładem może być dziecko, które kiedyś przestraszyło się psa lub zostało ugryzione. Może ono – choć nie musi – reagować lękiem na inne psy. Może zdarzyć się, że chętnie ogląda obrazki psów lub czyta o nich w książkach. Jednak rzeczywiste psy powodują lęk, z powodu którego dziecko może między innymi:

• chcieć przechodzić na drugą stronę ulicy, gdy widzi psa,
• chować się za rodzicem,
• nie chcieć odwiedzać osób, które mają psy,
• chcieć chodzić inną trasą, jeśli przy płocie jest pies,
• akceptować niektóre psy, np. zależnie od barwy lub wielkości.

Jednocześnie w 2–3 roku życia lęk przed zwierzętami uznaje się za naturalny w rozwoju dziecka. W różnych okresach życia pojawiają się charakterystyczne dla nich lęki. Z czasem dziecko oswaja się z tym, co wywoływało lęk (np. rozstanie z mamą, gdy zostawia je w przedszkolu) i przestaje się bać. Jednak nie wszystkie dzieci odczuwają takie same lęki. U niektórych dany lęk w ogóle się nie pojawia. Jednak są także dzieci, które przeżywają tak silny lęk, że zaburza on funkcjonowanie dziecka i rodziny. Warto wtedy rozważyć kontakt ze specjalistą.

Niektóre lęki wieku przedszkolnego i czas ich występowania:

• 3 lata – lęk przed: ciemnością, zwierzętami, maskami, włamaniem;
• 4 lata – lęk przed: ciemnością, dzikimi zwierzętami, niektórymi dźwiękami (np. silnika), wyjściem rodziców wieczorem;
• 5 lat – lęk przed: ciemnością, brakiem powrotu rodzica do domu, przewróceniem się, pogryzieniem przez psa;
• 6 lat – lęk przed: niektórymi dźwiękami (np. owadów, alarmu), duchami, wiedźmami, śmiercią rodzica, zgubieniem się, zostaniem samemu, ogniem, błyskawicą.

Lęk może pojawiać się także w trakcie oglądania bajek lub grania w gry komputerowe. Często gry dostępne od 6 roku życia zawierają już elementy fantastyczne. Mimo lęku mogą być one dla dziecka bardzo atrakcyjne. Jednocześnie dziecko może próbować radzić sobie z tym w zabawie. Pojawić się mogą sygnały z ciała. Między innymi poprzez bóle głowy czy brzucha. Występować mogą także koszmary senne, częste budzenie się w nocy i problemy z ponownym zaśnięciem. A także reakcje takie jak płacz, drżenie, znieruchomienie. Choć każda gra ma oznaczenie, w jakim dziecko powinno być wieku, to warto uwzględniać rozwój dziecka. Może ono potrzebować zapoznania z pewnymi treściami, gdy będzie nieco starsze.

Rodzaje lęku

U każdego dziecka lęk może wyglądać inaczej. Jednak jest parę kategorii lęku, które mają pewne wspólne cechy:

• Fobie – lęk przed określoną sytuacją lub obiektem. Dziecko dąży do uniknięcia z nim kontaktu. Może być to np. lęk przed burzą, owadami czy zastrzykiem.
  Sygnały: unikanie konkretnych rzeczy lub sytuacji, panika przy kontakcie z obiektem.
• Lęk społeczny (fobia społeczna) – lęk przed obserwowaniem i ocenianiem przez innych. Może prowadzić m.in. do unikania nowych osób, odpowiadania w grupie. A także niechęci do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, np. w sklepie czy za pomocą rozmowy telefonicznej.
  Sygnały: trudności z poznawaniem nowych osób, unikanie kontaktu, obawa przed wyśmianiem, niechęć do publicznych wypowiedzi. 
• Lęk separacyjny – lęk przed rozstaniem, często z rodzicem. Może wiązać się z niechęcią do chodzenia do przedszkola czy nocowaniem poza domem. Często dzieci chcą mieć ciągły kontakt z opiekunami. Boją się, że coś może im się stać.
  Sygnały: martwienie się chorobą lub krzywdą bliskiego, unikanie przedszkola, obawa, gdy rodzice wychodzą, obawa, że się zgubi.
• Lęk uogólniony – niepokój obejmujący wiele obszarów życia. Może dotyczyć rówieśników, zdrowia, bezpieczeństwa czy nowych sytuacji.
  Sygnały: dziecko boi się nowych sytuacji, popełnienia błędu; przejmuje się różnymi rzeczami, jest nadmiernie dokładne.
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – nawracanie pewnych myśli lub powtarzanie czynności wiele razy. Może to być np. mycie rąk, sprawdzanie czy okna są zamknięte. Niezrobienie tego wiąże się z wysokim poziomem lęku.
  Sygnały: powtarzanie tej samej czynności wiele razy, skarżenie się na te same myśli w głowie, utrwalone rytuały, których nie chce zmieniać.
• Zespół lęku napadowego – nagły silny lęk. Może wiązać się z szybszym biciem serca, poceniem się, zawrotami głowy czy dusznością. Rzadziej u młodszych dzieci, częściej u nastolatków.
  Sygnały: nagłe ataki paniki, dziecko boi się, że będą wracać, lęk przed umieraniem lub chorobą fizyczną.
• Zespół stresu pourazowego – lęk po zdarzeniu traumatycznym lub bardzo stresującym. Może być to np. wypadek samochodowy, włamanie, śmierć bliskiej osoby, doświadczenie przemocy czy pożar. Dzieci mogą powracać do tej sytuacji, tak jakby działa się teraz. Często też unikają tego, co przypomina im te zdarzenia. Mogą być drażliwe, mieć trudności ze snem itd.
  Sygnały: wystąpiło poważne, stresujące wydarzenie, pojawiają się sny z tym związane, niechęć do myślenia o tym, unikanie sytuacji podobnych, drażliwość.

Obserwowanie sygnałów, które niekorzystnie wpływają na życie dziecka i jego rodziny, warto omówić ze specjalistą. Mogą to być te wymienione powyżej. Ale także inne budzące niepokój rodziców lub nauczycieli oraz samego dziecka. Na przykład takie, które utrudniają nawiązywanie relacji, podejmowanie nowych aktywności, naukę. Powodują wycofywanie się z życia, trudności z koncentracją lub pamięcią. Również te lęki, które powodują dolegliwości, za które nie odpowiada choroba lub zaburzenie ze strony ciała (np. wymioty, biegunka, gdy zbliża się sytuacja, kiedy dziecko odczuwa silny lęk), problemy ze snem, jedzeniem. W kolejnej części omówię, jak wspierać dziecko będąc rodzicem.

Zakończenie

Każdy z nas odczuwa w swoim życiu lęk. Niekiedy jednak staje się on paraliżujący i przeszkadza w funkcjonowaniu. Może sprawić, że nie będziemy chcieli uczestniczyć w pewnych sytuacjach. Także takich, które są ważne dla dalszego rozwoju. Pojawić się może unikanie, potrzeba powtarzania tych samych schematów. Osłabić się mogą nasze relacje z ludźmi. Może się zdarzyć, że chętniej będziemy sięgać po to, co możemy robić w samotności. Dotyczy to np. grania w gry komputerowe, także takie, w których jest kilku graczy. Taki kontakt może być czasami łatwiejszy niż nawiązywanie relacji w rzeczywistości. Dlatego tak ważne jest, aby opiekunowie dzieci byli wrażliwi na wysyłane przez nie sygnały. Kiedy nie są pewni, powinni zwrócić się po pomoc do specjalistów. Pozwoli to wesprzeć dziecko w radzeniu sobie z trudnościami, zanim reagowanie lękiem na daną sytuację zostanie utrwalone. A czasami rozwieje wątpliwości co do tych lęków, które pojawiają się naturalnie w rozwoju.

---

Czy ten artykuł był: