Uzależnienia behawioralne – informacje podstawowe

Początek XXI wieku określa się mianem „ery nowych uzależnień”, gdyż coraz bardziej powszechne zaczęły być nie tylko uzależnienia od substancji psychoaktywnych (alkoholu, nikotyny, leków, narkotyków), ale również uzależnienia od nałogowo podejmowanych zachowań/aktywności. Takie uzależnienia nazywamy uzależnieniami behawioralnymi lub uzależnieniami od czynności.

Czym są uzależnienia behawioralne?

Uzależnienia behawioralne stanowią nową grupę uzależnień psychicznych, które wiążą się z nałogowym wykonywaniem pewnych czynności pomimo szkód, jakie one za sobą niosą. Podejmowane zachowania stanowią dla człowieka przyjemność, pobudzają go emocjonalnie wywołując krótkotrwałe uczucie euforii oraz ulgi, a w konsekwencji powodują pragnienie powtarzania określonej czynności, przeradzające się w przymus, któremu trudno jest się oprzeć. Takie wielokrotne i utrwalone powtarzanie określonej czynności powoduje efekt błędnego koła uzależnienia. Człowiek odczuwa nieodpartą potrzebę wykonywania określonej czynności po to, aby zredukować złe samopoczucie i wewnętrzne napięcie, dąży do osiągnięcia uczucia przyjemności, radości, zadowolenia, czy nawet euforii i dlatego zaczyna w sposób nałogowy powtarzać określone zachowania.

Jakie są najczęstsze rodzaje uzależnień behawioralnych?

Lista czynności, od których można się uzależnić jest długa i zdaje się być stale otwarta, gdyż na bieżąco podlega ona modyfikacjom. Wciąż pojawiają się nowe rodzaje czynności od których uzależniają się ludzie. Większość z nich to zachowania lub działania społecznie akceptowane tj.: robienie zakupów, jedzenie, praca, oglądanie telewizji, dbanie o swój wygląd, zaspokajanie potrzeb seksualnych, używanie smartfona itp. Ogólnie są one bezpieczne i nie zagrażają człowiekowi. Niebezpieczne stają się wówczas gdy podejmujemy je nałogowo, tracimy nad nimi kontrolę, doświadczamy negatywnych konsekwencji wynikających z ich nałogowego kontynuowania i mimo to nie potrafimy siłą własnej woli zaprzestać je podejmować. W sytuacji, w której uniemożliwione lub utrudnione jest podjęcie lub kontynuowanie danego działania, nie potrafimy tego zaakceptować, mamy trudności w radzeniu sobie z emocjami jakie wywołuje taka sytuacja. Najczęściej wówczas wpadamy w smutek, złość, niepokój i rozdrażnienie.

Do najczęstszych rodzajów uzależnień zalicza się:

• uzależnienie od używania komputera i gier komputerowych,
• siecioholizm – uzależnienie od użytkowania sieci internetowej,
• fonoholizm – uzależnienie od telefonu komórkowego,
• mediaholizm – uzależnienie od środków masowego przekazu,
• zakupoholizm,
• pracoholizm,
• hazard,
• kompulsywne objadanie się,
• ortoreksja – nadmierna koncentracja na zdrowym jedzeniu,
• bigoreksja – przesadna dbałość o sylwetkę poprzez ćwiczenia fizyczne,
• restrykcyjną dietę,
• stosowanie sterydów anabolicznych,
• tanoreksja – uzależnienie od opalania się w solarium,
• uzależnienie od seksu lub pornografii,
• kleptoholizm – uzależnienie od okradania,
• uzależnienie od zabiegów medycyny estetycznej i chirurgii plastycznej.

Uzależnienia behawioralne coraz częściej dotyczą dzieci i młodzieży. Szczególnym zagrożeniem jest uzależnienie od mediów cyfrowych, komputera, tabletu, telefonu, Internetu i gier komputerowych.

Jak rozwija się uzależnienie behawioralne?

Specyfika i przebieg rozwoju uzależnienia od czynności jest bardzo podobny jak w przypadku uzależnienia od substancji psychoaktywnych, np. alkoholu, narkotyków. Badacze, terapeuci uważają, że nie ma wyraźnych różnic pomiędzy uzależnieniem od substancji psychoaktywnych a uzależnieniem od czynności. Jedyną jest to, że osoby uzależnione od konkretnej substancji, np. alkoholu poszukują kontaktu z nią, a osoby uzależnione od określonej czynności dążą do wykonania jej. Obserwuje się, że osoby uzależnione od czynności wykazują podobne psychofizyczne objawy. W stosunku do nich stosuje się też podobne podejścia terapeutyczne.

Uzależnienie od czynności nie pojawia się nagle. Jest to proces, który ma fazy. Wszystko zaczyna się od przyjemności, która przeradza się w przymus podejmowania danego zachowania kończący się zniewoleniem, utratą kontroli nad nim, czyli uzależnieniem od niego. Uzależnienie od wykonywania danej czynności pojawia się wtedy, gdy towarzyszy jej wewnętrzny przymus lub silne pragnienie jej rozpoczęcia i jak najdłuższego kontynuowania. Pojawiającym się trudnościom w kontrolowaniu zachowania towarzyszy wzrost tolerancji, czyli wewnętrznej potrzeby do zwiększania częstotliwości podejmowania danej czynności od której człowiek się uzależnia. W sytuacji jej przerwania lub niemożności jej wykonywania pojawiają się niepożądane objawy abstynencyjne (odstawienne), tj.: zaburzenia fizjologiczne: np. nadmierna potliwość, drżenie rąk, bóle głowy, brzucha, bezsenność, problemy natury psychologicznej (w tym zachowania agresywne, lęk, wstyd, poczucie winy). Pomimo świadomości negatywnych konsekwencji, do jakich prowadzi dane zachowanie osoba uzależniona nie zaprzestaje je kontynuować.

Jak leczyć uzależnienie behawioralne?

Istnieje kilka podejść terapeutycznych stosowanych w leczeniu uzależnień behawioralnych. Najczęściej odwołują się one do trzech modeli uzależnień. Jednym z nich jest model biomedyczny, który zakłada, że za rozwinięcie się nałogu odpowiadają przekaźniki w mózgu oraz geny. Kolejnym jest model psychodynamiczny, który wyjaśnień rozwoju uzależnienia od czynności poszukuje w traumatycznych wydarzeniach z dzieciństwa. Jeszcze innym jest model poznawczo-behawioralny, który wskazuje na to, że fakt rozwoju uzależnienia wynika z nieprawidłowego myślenia podtrzymywanego tzw. zniekształceniami poznawczymi, które popychają osobę w kierunku podejmowania sztywnych i destruktywnych wzorców zachowań. 

Wyniki dotychczasowych badań prowadzonych nad skutecznością terapii uzależnień behawioralnych wskazują, że zarówno u dorosłych, jak i u dzieci i młodzieży najskuteczniejsza jest terapia poznawczo-behawioralna oraz dialog motywujący. Celem psychoterapii prowadzonej w tym nurcie jest analiza zachowań i sytuacji, które sprzyjają podejmowaniu danego zachowania, następnie zmiana szkodliwych nawyków oraz nauka nowych, konstruktywnych i skutecznych metod radzenia sobie z emocjami i problemami. Dialog motywujący to z kolei oparty o współpracę styl prowadzenia rozmowy terapeuty z pacjentem,  który służy umocnieniu u osoby uzależnionej jej własnej motywacji i zobowiązania do zmiany przez wydobycie u niej własnych powodów do zmiany. Praca terapeutyczna odbywa się w atmosferze akceptacji i współczucia. W przypadku terapii uzależnień behawioralnych dzieci i młodzieży łączy się terapię indywidualną z terapią grupową lub rodzinną. Psychoterapia niekiedy wzmacniana jest farmakoterapią. Pacjentowi podawane są leki. Ich celem jest stabilizacja nastroju lub redukcja zaburzeń lękowych, które często towarzyszą uzależnieniom.

Najważniejszym jednak czynnikiem warunkującym skuteczność leczenia jest wola i wewnętrzna motywacja osoby uzależnionej do podjęcia leczenia. 

Autorka naukowo zajmuje się problematyką uzależnień behawioralnych oraz profilaktyką społeczną.

---

Czy ten artykuł był: