Zabawa luźnymi częściami – czym jest i jak wpływa na dziecko?

Zabawa odgrywa bardzo ważną rolę w życiu każdego dziecka. Poza tym, że dostarcza rozrywki i przyjemności, stanowi również dobrą okazję do nauki, poznawania norm społecznych i budowania więzi z innymi.

W czasie zabawy dzieci mogą próbować nowych ról i zachowań. Sprawdzając swoje pomysły i eksperymentując obserwują konsekwencje swojego działania. Trenują również elastyczność. Warto tu przytoczyć słowa psycholożki Alison Gopnik: Korzyścią płynącą z zabawy jest sposób, w jaki uczy nas, jak radzić sobie z nieoczekiwanym.

Współczesna zabawa może odbywać się zarówno w świecie rzeczywistym, jak i w przestrzeni wirtualnej. Dziecko może zbudować domek z klocków lub z desek, ale również wybudować go w grze wideo. Może bawić się w podchody z grupą przyjaciół, jak i wykonywać misję w grze przygodowej. Rodzice często zastanawiają się, jaka powinna być proporcja pomiędzy zabawami rozgrywającymi się w rzeczywistym świecie a zabawami online. Specjaliści twierdzą, że zdecydowaną przewagę powinny mieć te pierwsze.

Nie jest to jedyny dylemat dorosłych dotyczący dziecięcych zabaw. W dzisiejszych czasach dzieci często mają do czynienia z zabawami kierowanymi. Zarówno w przedszkolach, szkołach, jak i innych miejscach to dorośli starają się mieć wpływ na przebieg dziecięcych zabaw. Czasu na swobodną, niezorganizowaną zabawę często pozostaje niewiele. Czy jest to pozytywne zjawisko? Jaką rolę w życiu dziecka odgrywa swobodna zabawa? Odpowiedź na te ważne pytania może nam pomóc inaczej spojrzeć na znaczenie zabawy w życiu dziecka.

Teoria luźnych części


W latach 70. XX wieku Simon Nicholson, mistrz rzeźbiarstwa, opracował teorię luźnych części. Polega ona na założeniu, że najlepszym sposobem na wzbogacenie zabawy dziecka jest zapewnienie mu luźnych elementów w otoczeniu. Luźne elementy to różnego rodzaju przedmioty, które może ono wykorzystać do tworzenia własnych konstrukcji oraz kreowania własnej przestrzeni do zabawy. Jest to zupełnie inny sposób zabawy niż ta odbywająca się w przestrzeni, którą obmyślił i stworzył ktoś inny. Mowa tu np. o bawialniach, placach zabaw, gdzie każdy element został stworzony z myślą o konkretnym celu czy o korzystaniu z gotowych zestawów zabawek typu lodziarnia, warsztat samochodowy, kuchnia itd.

Teoria ta zakłada, że jeśli dziecko ma dostęp do luźnych, drobnych elementów, jego zabawa będzie bardziej kreatywna oraz przyniesie mu więcej satysfakcji. Dziecko będzie miało też możliwość dokonywania samodzielnych wyborów oraz sterowania swoim działaniem w większym zakresie niż w zabawach kierowanych.

Naukowcy z Cornell University przeprowadzili serię badań polegających na obserwacji dzieci na placach zabaw. Odkryli, iż dzieci bawiące się tam sięgały przede wszystkim po zabawy wymagające sprawności fizycznej – wspinanie się, bieganie itd. Rzadziej można było zobaczyć zabawę dramatyczną polegającą na odgrywaniu ról i scen. Jest to forma zabawy, która wymaga zaangażowania bardziej złożonych procesów umysłowych. W czasie prowadzonej na placu zabaw obserwacji naukowcy w ogóle nie dostrzegli przejawów zabaw konstrukcyjnych, typu budowanie z klocków, kamieni, gałęzi itd.

Następnie na placu zabaw umieszczono drobne elementy, np. plastikowe klocki, kawałki materiałów, opony, pnie drzew itd. Okazało się, że dzieci na ogół wybierały zabawy z ich wykorzystaniem. Budowały z nich domy, fortece i wieże, czyli podejmowały zabawy konstrukcyjne. Następnie przechodziły do zabaw dramatycznych, czyli odgrywania różnych scen z wykorzystaniem zbudowanych konstrukcji.

Powyższe badanie wykazało, że kiedy dzieci mają dostęp do tego rodzaju materiałów, częściej sięgają po różnorodne formy zabaw. Może to wspierać ich rozwój. Zabawy, które zostały odgórnie zaprojektowane, mogą zaś zmniejszać zakres tego, co dzieci robią samodzielnie – co tworzą i co sobie wyobrażają. Ograniczać mogą to również dorośli kierujący zabawami. Często bowiem zwracają oni uwagę na konkretne cechy zabawki i otoczenia utrudniając dziecku „zobaczenie ich własnymi oczami”.

Luźne części – czym mogą być?

W praktyce luźne części to wszystko to, co dziecko może wykorzystać do budowania, tworzenia, konstruowania itd. Ważne, by mogło ono te przedmioty przenosić, przestawiać, przesypywać oraz nadawać im różne znaczenie w zabawie. Luźnymi częściami mogą być np.: patyki, kamienie, piasek, żwir, deski, guziki, plastikowe lub drewniane kulki, kawałki tkanin, szyszki, kasztany i żołędzie, liście, wykałaczki, gałęzie, muszle, woda, ryż, kasza, groch, fasola, mąka. Jak więc widać, zabawa luźnymi częściami nie wymaga zaopatrzenia się w trudnodostępne i kosztowne przedmioty. Bawić się w ten sposób można niemal wszędzie – w domu, w lesie, na plaży, na podwórku.

Oto kilka wskazówek, które mogą wspomóc ten rodzaj zabawy.

• Oferując dziecku luźne części nie należy nadawać im z góry określonej funkcji. Dziecko samo może zdecydować o tym, że błoto wykorzysta do zabawy w pieczenie ciasta, z patyków zbuduje płot, a kamienie będą pieniędzmi.
• Przygotowując dla dziecka przestrzeń zawierającą luźne elementy, warto co jakiś czas wymieniać je, uzupełniać, rozbudowywać itd. Wzbogaci to zabawę dziecka.
• Warto wytłumaczyć dziecku, że są to przedmioty, którymi może bawić się w dowolny, oczywiście bezpieczny, sposób.
• Aby zachęcić dziecko do zabawy luźnymi częściami, warto rozważyć ograniczenie kupowania kolejnych gotowych zestawów zabawek. Większość z nich ma ograniczone funkcje, a rodzice czasem zwracają uwagę na to, że zabawki te szybko się dzieciom nudzą.
• Przedmioty, które mają służyć za luźne części, powinny być bezpieczne dla dziecka i jego otoczenia. Oznacza to, że nie mogą być ostre czy niedopasowane do stopnia jego rozwoju. Małe dzieci nie powinny bawić się bardzo drobnymi przedmiotami, a już na pewno nie powinny przy takiej zabawie pozostawać same.
• Nie powinno się niszczyć otoczenia, aby zdobyć elementy służące do zabawy. Niszczeniem takim jest np. zrywanie gałęzi czy liści.
• Warto jak najczęściej umożliwiać dziecku zabawy sensoryczne. Wymaga to zwykle zorganizowania przestrzeni, gdzie może się ono pobrudzić. Do zabaw sensorycznych można wykorzystać różnego rodzaju masy plastyczne, ale również elementy takie jak groch, fasola, piasek, błoto czy mąka. Przydać mogą się również różnego rodzaju foremki, miseczki, mieszadełka.

Teoria luźnych części a urządzenia ekranowe

Jak podkreślają specjaliści, w życiu dzieci w każdym wieku powinny dominować zabawy odbywające się w realnym świecie, na świeżym powietrzu oraz z udziałem innych ludzi. Nie zmienia to jednak faktu, że dzieci w wieku wczesnoszkolnym korzystają również z rozrywki z wykorzystaniem urządzeń ekranowych.

Cyfrowa zabawa, czyli gry i aktywności z wykorzystaniem urządzeń ekranowych i aplikacji, jest zwykle w dużym stopniu zaprojektowana z góry. Oznacza to, że kieruje ona uwagę i aktywność dziecka na konkretne obszary. Nie zawsze sprzyja to rozwojowi twórczości i kreatywności. Taka forma ogranicza także możliwość swobodnego kierowania własnym działaniem.

Mimo to również w wirtualnej przestrzeni znaleźć można gry i aplikacje, które pozwalają dzieciom na szeroki zakres własnej aktywności. Są to gry, w których użytkownicy mogą na różne sposoby tworzyć budowle, postaci i światy. Wybierając z dzieckiem aktywność on-line warto korzystać z tego rodzaju otwartych i przyjaznych dzieciom wirtualnych przestrzeni.

Dobrze jest jednak pamiętać, że nawet te cyfrowe zabawy, które umożliwiają dzieciom swobodną aktywność, wybór materiałów i podejmowanie decyzji, nie są w stanie dać takiej swobody jak zabawy w realnym świecie. Dobrym przykładem mogą tu być aplikacje umożliwiające tworzenie rysunków. Korzystając z nich dziecko ma możliwość wybierania kolorów, a niekiedy nawet „mieszania ich ze sobą”. Jednak nawet, gdy jest to możliwe, odcień, jaki uda się osiągnąć, jest z góry określony przez kod. Malowanie farbami w świecie rzeczywistym sprawia, że ilość odcieni, jakie można uzyskać, jest zdecydowanie większa. Takie malowanie pozwala na stworzenie większej ilości tekstur i detali.

Kiedy dziecko bawi się zabawkami w świecie rzeczywistym, ma możliwość używania i łączenia różnorodnych przedmiotów. Są one wykonane z różnych materiałów, mają inne funkcje i przeznaczenie. Dzieci wykorzystują je do realizacji różnorodnych scenariuszy zabaw. Korzystanie z aplikacji i gier jest dużo bardziej ograniczające. Każda aplikacja na telefonie, tablecie czy komputerze tworzy odrębny świat. Światy te nie łączą i nie komunikują się ze sobą.

Zabawa w świecie rzeczywistym jest bardzo ważna dla dzieci w każdym wieku. Aktywności z wykorzystaniem teorii luźnych części mogą wspierać rozwój dzieci i przynosić im wiele radości. Nie oznacza to jednak, że tylko taki rodzaj zabawy jest wartościowy. Z całą pewnością zabawa na tradycyjnym placu zabaw z wykorzystaniem typowego wyposażenia wspiera rozwój sprawności fizycznej. Zabawy kierowane uczą zaś postępowania według scenariusza i mogą wspierać nabywanie określonych, z góry ustalonych, umiejętności. Warto więc umożliwiać dzieciom dostęp do różnorodnych form aktywności i zabaw, a przy tym nie zapominać o wartości swobodnej zabawy.

---

Czy ten artykuł był: