Dziecięce sekrety, czyli granice prawa do prywatności

Dzieci zwykle bardzo lubią sekrety. Nic dziwnego, skrywają one w sobie obietnicę ekscytującej przygody. Dają również dziecku satysfakcję, że zostało „wybrane”, by poznać sekret niedostępny dla innych osób.

Posiadanie tajemnic wiąże się też z rozwijającą się u dziecka potrzebą prywatności oraz bycia odrębną osobą. Istotne jest wsparcie dziecka w nauce rozróżniania dobrych, sprawiających radość sekretów od tych, których posiadanie wiąże się z cierpieniem i czyjąś krzywdą.  

Rodzic w obliczu dziecięcych sekretów

Temat dziecięcych sekretów może budzić w rodzicach różnorodne emocje. Kiedy dzieci są małe, zwykle mówią rodzicom o wszystkim. Dzieje się tak zwłaszcza, kiedy czują się przy nich bezpiecznie. To poczucie bezpieczeństwa bierze się m.in. z otwartości rodziców, ich równowagi emocjonalnej i życzliwego nastawienia. Z wiekiem zwiększa się dziecięca potrzeba niezależności. Odkrywa ono, że wspólne sekrety mogą wzmacniać relacje, zwłaszcza rówieśnicze.

Czasem utrzymywanie czegoś w sekrecie wypływa z obawy przed reakcją rodziców. Bywa tak również wtedy, gdy reagują oni spokojnie. Dziecko może jednak bać się samego niezadowolenia czy rozczarowania rodzica. Może pragnąć, by mama i tata myśleli, że jest „grzeczne”, „mądre”, „utalentowane” itd. Taka sytuacja występuje zwłaszcza, jeśli rodzice często używają w stosunku do niego tego rodzaju etykiet. Więcej na ten temat pisałam w artykule o wyrażaniu uznania oraz o wychowaniu bez etykiet.

Niektórzy rodzice reagują na dziecięce sekrety uśmiechem i przyzwoleniem. Bywa, że traktują je z lekkim przymrużeniem oka. Inni nie mają w sobie zgody na to, by dziecko nie mówiło im o wszystkim. Taka postawa może być przez dziecko odbierana jako naruszanie jego prawa do niezależności i prywatności. Kiedy zaś rodzice okazują akceptację faktu, że dziecko chce zostawić coś tylko dla siebie bądź dla wybranej osoby, odbiera to ono jako dowód zaufania i szacunku.

Bardzo częstym powodem negatywnego nastawienia rodziców do posiadania przez dziecko sekretów jest obawa o jego dobro i bezpieczeństwo:

Kiedy moja ośmioletnia córka zaczęła mieć przede mną sekrety, czułam złość. Irytowało mnie, kiedy pisała do koleżanek sekretne liściki lub gdy podczas odwiedzin szeptały coś sobie i milkły, gdy wchodziłam do pokoju. Po szczerej rozmowie z mężem odkryłam, że moja złość bierze się ze strachu o córkę. Wystraszyło mnie to, że w pewien sposób tracę nad nią kontrolę. Towarzyszyło mi przekonanie, że jeśli nie będę wiedziała o wszystkim, może ją spotkać coś złego. Początkowo zareagowałam zwiększeniem kontroli. Wypytywałam córkę o wszystko, częściej rozmawiałam z jej nauczycielką. Dopytywałam, czy wszystko w porządku. To właśnie nauczycielka córki zapytała o powód mojego niepokoju i powiedziała mi o tym, że dobrym krokiem byłoby częstsze rozmawianie z córką o tym, po czym poznać dobre i złe sekrety.

Tematy warte rozmowy

Rozmawianie z dzieckiem o sekretach może pomóc mu lepiej dbać o swoje bezpieczeństwo. Rodzicowi zaś daje poczucie, że nadal może troszczyć się o dziecko, choć sposoby wyrażania tej troski z biegiem lat ulegają zmianie. W codziennych rozmowach warto poruszać następujące tematy mające związek z sekretami:

• Nasze granice – czy są jakieś tematy, o których chętnie rozmawiamy niemal ze wszystkimi oraz takie, na które chcemy rozmawiać wyłącznie z wybranymi osobami? Dlaczego tak się dzieje? Co sprawia, że z niektórymi osobami chętnie dzielimy się sekretami? Zwykle tematy, które poruszamy z wieloma osobami, nie są intymne. Nie wywołują one strachu przed oceną, krytyką bądź wyśmianiem. O bardzo ważnych, delikatnych sprawach rozmawiamy zaś z osobami, do których mamy zaufanie. Ufamy im, ponieważ nie obawiamy się ich reakcji oraz tego, że opowiedzą innym o naszych sprawach. Czasem nasz sekret powierzamy komuś, kto naszym zdaniem może zrozumieć nas w danej kwestii.
• Prywatność, czyli sytuacje, w których warto szczególnie dobrze zastanowić się nad podzieleniem się z kimś intymną sprawą. Jeśli dziecko zauważyło, że koleżanka bądź kolega często wyjawiają sekrety innych osób, warto, by wzięło pod uwagę, że w stosunku do niego mogą postąpić podobnie. Szczególną ostrożność należy zachować również w przypadku kontaktów w sieci. Oczywiście, w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym rodzice powinni towarzyszyć dzieciom, kiedy korzystają one z urządzeń ekranowych. Warto jednak rozmawiać z dzieckiem o prywatności w sieci już na tym etapie. Szerzej temat ten rozwinę w dalszej części artykułu.
• Bezpieczeństwo – sytuacje, w których należy wyjawić prywatne informacje, nawet jeśli jest to trudne lub zawstydzające. Mowa tu o sytuacjach, w których dziecko dzięki wyjawieniu swojego sekretu będzie mogło zadbać o swoje lub czyjeś zdrowie i bezpieczeństwo.

Do prowadzenia tego rodzaju rozmów z dziećmi warto wykorzystywać codzienne okazje. Jako rodzic możesz zwracać uwagę dziecka na różne sytuacje i ich konsekwencje. Możesz powiedzieć:

• Wyobrażam sobie, jak trudno było ci powiedzieć mi o twoim konflikcie z koleżankami. Widzę, że czasem jest ci ciężko rozmawiać o takich sytuacjach. Cieszę się jednak, że podzieliłaś się ze mną tym problemem. Dzięki temu mogłyśmy razem poszukać rozwiązania.
• Oglądałam dziś program o dziewczynie, która poznała w Internecie chłopaka. Dużo ze sobą pisali. Dziewczyna podała mu swój adres. Chłopak odszukał ją, a potem zaczął wszędzie za nią chodzić, śledzić i dokuczać. Okazało się też, że jest o wiele starszy niż podawał. Takie sytuacje bywają bardzo niebezpieczne. Nie należy nikomu w Internecie podawać swojego adresu. To dla mnie bardzo ważne, abyś mówiła mi, jeśli zdarzy się, że ktoś będzie prosił cię o takie informacje.

Dobre i złe sekrety – jak wesprzeć dziecko w nauce ich rozróżniania?

Kiedy pytamy dzieci o to, czym jest sekret, często słyszymy: Czymś, o czym nie wolno mówić innym. Jeśli twoje dziecko w ten właśnie sposób myśli o sekretach, warto powiedzieć mu, że nie zawsze jest to prawdą. Istnieją różne tajemnice – takie, o których faktycznie się nie mówi oraz takie, o których lepiej powiedzieć. Jak je rozróżnić?

Dobre sekrety służą najczęściej sprawieniu komuś radości, np. kiedy szykujemy niespodziankę. Sekret, którego nie należy wyjawiać, to również sytuacja, w której ktoś zwierza nam się z ważnej dla siebie, ale nie zagrażającej mu, sprawy. To np. wtedy, gdy koleżanka mówi nam, że tak naprawdę nie polubiła syna nowych sąsiadów, ponieważ chłopak bardzo się przechwala. Koleżanka chce podzielić się z kimś zaufanym swoimi spostrzeżeniami, ale nie chce, aby były one przekazane dalej. Kiedy ktoś nam się zwierza, opowiada o ważnych, ale bardzo prywatnych sprawach, powinniśmy zachować to dla siebie. Wyjątkiem są sytuacje, w których ktoś prosi nas o utrzymanie w tajemnicy czegoś, co powinno ujrzeć światło dzienne. Wtedy jest to zły sekret.

Zły sekret to tajemnica, która nas martwi lub wywołuje w nas lęk, zakłopotanie, zmieszanie, złość i inne przykre emocje, ponieważ dowiedzieliśmy się, że:

• komuś dzieje się krzywda, np. został pobity przez rówieśnika lub kogoś dorosłego, w tym rodzica;
• komuś może stać się krzywda, np. dowiadujemy się, że dzieci z klasy planują uderzyć któregoś z uczniów bądź nagrać ośmieszający go filmik i opublikować go w Internecie lub rozesłać wśród uczniów;
• ktoś doświadcza cierpienia, np. dowiadujemy się, że ktoś jest gnębiony, wyśmiewany czy wykluczany;
• ktoś jest zmuszany do robienia czegoś, czego nie chce, czego się boi i co wywołuje jego cierpienie. Może się zdarzyć, że kolega lub koleżanka zwierzą się naszemu dziecku z tego, że ktoś znajomy nakłania ich do kradzieży czy uczestniczenia w innych wzbudzających strach sytuacjach. Czasem zdarza się również, że ktoś jest namawiany przez rówieśników do zrobienia czegoś, co ma sprawić przykrość innej osobie. Tak naprawdę nie chce tego robić, ale obawia się, że namawiający go koledzy uznają, że jest przeciwko nim i ich złość skupi się na nim. Tego rodzaju szkodliwa presja rówieśnicza występuje już w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Przyznanie się do tego, że uległo się takiej presji i w efekcie komuś stała się lub może się stać krzywda, bywa niezwykle trudne;
• ktoś robi coś niedozwolonego, np. dziecko widzi, jak koleżanka bez wiedzy rodzica zakłada konto na portalu społecznościowym, pisze na czacie z obcymi osobami lub podaje swoje dane osobom poznanym w sieci.

Oczywiście, złym sekretem są również sytuacje, w których znajome lub obce osoby namawiają nasze dziecko do utrzymania w tajemnicy wyżej opisanych sytuacji. Dziecko może być np. świadkiem przemocy czy innego niewłaściwego zachowania oraz zostać poproszone o zachowanie tego w sekrecie. Może również doświadczyć różnych form przemocy i innego niedopuszczalnego zachowania, a następnie usłyszeć, że musi utrzymać to w sekrecie. Bardzo często wraz z tego rodzaju „prośbą” pojawiają się groźby, np.: Jeśli powiesz o tym komuś, zrobię ci jeszcze gorszą krzywdę lub Jeśli powiesz komuś, zrobię to samo twojemu młodszemu bratu. Są to oczywiście skrajne sytuacje, jednak dziecko powinno wiedzieć, że jeśli zaistnieją, powinno o tym powiedzieć rodzicowi lub innemu zaufanemu dorosłemu. Warto też je zapewnić, że nawet jeśli samo zrobiło coś złego, to przyznanie się rodzicowi i wymyślenie, jak wyrządzoną komuś krzywdę naprawić, jest wysoko cenione przez rodzica. Ważne jest przekazywanie dziecku, że każdemu zdarza się popełniać błędy, czasem ze strachu, czasem przez brak zastanowienia się nad możliwymi skutkami naszego działania, czasem przez przypadek. Dobrze jest też opowiedzieć dziecku o swoich błędach popełnianych w dzieciństwie, ale też w życiu dorosłym i o tym, jak próbowano je naprawić, wynagrodzić komuś, kto został poszkodowany.

Sytuacje, w których ktoś nakazuje dziecku zachowanie w sekrecie czegoś, co wzbudza w nim lęk, smutek czy złość, wyraźnie świadczą o tym, że sekret jest zły. Warto jednak rozmawiać z dzieckiem również o mniej oczywistych sytuacjach, np.:

Asia (8 lat) trenuje gimnastykę artystyczną. W sali gimnastycznej, w której odbywają się treningi, znajdują się trybuny. Tego dnia siedział na nich nieznajomy pan. Po treningu podszedł on do Asi, zanim przyszła po nią mama i poprosił ją o podanie imienia i nazwiska. Powiedział, że jest łowcą talentów i wkrótce odezwie się do jej rodziców, aby zaprosić dziewczynkę do profesjonalnej szkoły dla najlepszych gimnastyczek. Poprosił również, aby nic nie mówiła rodzicom, ponieważ popsuje to im niespodziankę.  

To ważne, aby rozmawiać z dzieckiem o tym, że podawanie obcym osobom swoich danych jest zakazane z wyjątkiem sytuacji, w której dziecko się zgubiło. Z całą pewnością jednak żadna osoba o dobrych zamiarach nie poprosi dziecka, aby utrzymało to w tajemnicy. Nikt nie ma prawa prosić go, aby miało sekrety przed rodzicem.

Urządzenia ekranowe a sekrety

Temat dobrych i złych tajemnic jest istotny również z punktu widzenia korzystania przez dzieci z urządzeń ekranowych. Dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym nie powinny korzystać z nich samodzielnie, bez towarzystwa osoby dorosłej. Jednak już w tym okresie warto rozmawiać z nimi o zachowaniach i nawykach, które będą sprzyjały ich bezpieczeństwu również w późniejszym okresie.

Podczas korzystania z urządzeń ekranowych dziecku mogą przytrafić się sytuacje, które wzbudzą w nim lęk, złość czy smutek. Może też się zdarzyć, że będzie zastanawiało się, czy zachować je w tajemnicy przed rodzicem. Być może ktoś będzie je do tego zachęcał. Warto, aby dziecko wiedziało, że nie powinno mieć przed rodzicem tajemnic związanych z urządzeniami cyfrowymi. Dobrze jest zwrócić jego uwagę na niebezpieczne sytuacje, których nie powinno utrzymywać w tajemnicy, np.:

• Ktoś obcy pisze do niego wiadomości – dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym nie powinny mieć możliwości samodzielnego poznawania innych osób w sieci.
• Ktoś prosi je o podanie danych, np. adresu zamieszkania czy szkoły, w tym przypadku zawsze, niezależnie od wieku, należy zachować szczególną ostrożność.
• Ktoś wysyła dziecku treści, które budzą w nim nieprzyjemne emocje, np. filmy lub zdjęcia nieprzeznaczone dla dzieci. Mogą one pokazywać przemoc, agresję czy nagie osoby.
• Dziecko przypadkiem zobaczyło na urządzeniu tego rodzaju treści. Oczywiście urządzenia ekranowe, z których korzysta dziecko, powinny mieć zainstalowane programy chroniące je przed nieodpowiednimi treściami. W praktyce jednak może się zdarzyć, że zobaczy ono tego rodzaju materiały, np. będąc w odwiedzinach u kogoś.
• Ktoś prosi dziecko o spotkanie.  
• Ktoś stosuje przemoc z wykorzystaniem urządzeń cyfrowych, np. pisze obraźliwe wiadomości, wyśmiewa itd.
• Ktoś publikuje nieprawdziwe informacje lub upublicznia czyjeś sekrety.

W kontekście dziecięcych sekretów bardzo ważny jest temat zaufania dziecka do rodzica. Jeśli będzie ono czuło się przy nim bezpiecznie, istnieje duża szansa, że nie zachowa w tajemnicy przed nim złych sekretów. Takie zaufanie dziecko rozwija w sobie przez lata. Pomaga w tym spokojne reagowanie przez rodzica na trudne sytuacje, otwartość, unikanie krytyki i oceniania, życzliwość, zaangażowanie emocjonalne, spędzanie wspólnie czasu i budowanie silnej więzi. Bardzo istotne jest także dotrzymywanie obietnic i szanowanie prywatności dziecka. Jeśli dziecko powierza rodzicowi sekret, powinien on zachować go dla siebie. Oczywiście, z wyjątkiem sytuacji, w których zagrożone jest czyjeś dobro. Ważne jest również unikanie karania na rzecz wspólnego odkrywania konsekwencji różnych zachowań. Przykładowo, jeśli dziecko zrobiło duży bałagan, karą byłoby zabronienie mu oglądania bajek. Nie ma to bowiem związku z tym, co zrobiło dziecko, niczego go nie uczy, a jedynie wywołuje złość i żal do rodzica. Konsekwencją byłoby natomiast zaangażowanie dziecka do wspólnego sprzątania. Konsekwencją może być też brak zgody na wyciągnięcie kolejnych zabawek, dopóki nie zostanie zrobione na nie miejsce. Kary sprawiają, że dziecko z obawy przed nimi wiele spraw utrzymuje przed rodzicem w tajemnicy. Konsekwencje uczą, że swój błąd zawsze można naprawić. Pokazują również, że rodzic jest osobą godną zaufania.

---

Czy ten artykuł był: