Urządzenia ekranowe a samokontrola dzieci
Dla wielu dzieci urządzenia ekranowe to atrakcyjny sposób spędzania wolnego czasu i rozwijania swoich umiejętności. Kolorowa grafika, szybko zmieniające się obrazy i system nagród skutecznie przyciągają uwagę już najmłodszych.
Trzeba jednak pamiętać, że dzieci – zwłaszcza w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym – uczą się ważnych umiejętności związanych z samokontrolą. To zdolność do hamowania swoich emocji, impulsów i działań dla osiągnięcia celów oddalonych w czasie. Przejawem jej rozwoju są m.in. umiejętności panowania nad emocjami, czekania na swoją kolej, wytrzymywania frustracji, odraczania nagrody. Mają one duże znaczenie dla funkcjonowania dziecka już okresie dzieciństwa wpływając na jego relacje z innymi ludźmi, ale też na możliwość osiągania własnych celów dzięki przezwyciężaniu złości czy zniechęcenia, gdy nie udaje się wygrać, napisać liter zgodnie z wzorcem, pobiec tak szybko, jak inni. Te umiejętności będą miały także wpływ na wiele aspektów życia w przyszłości: naukę, karierę, relacje z rówieśnikami, radzenie sobie z przeciwnościami losu. Urządzenia ekranowe, jeżeli są używane w nadmiarze i niedostosowane do wieku, mogą zakłócać rozwój kompetencji związanych z samokontrolą. Warto podkreślić, że samokontrola jest częścią szerszego procesu samoregulacji. Obejmuje ona nie tylko powstrzymywanie impulsów, ale i odzyskiwanie równowagi, zdolność kierowania własnymi myślami, zachowaniem i emocjami. Są to umiejętności kluczowe dla funkcjonowania dziecka w szkole i w relacjach społecznych1
Znaczenie samokontroli
Jednym z najsłynniejszych eksperymentów pokazujących znaczenie samokontroli w rozwoju dziecka jest tzw. test pianki (ang. Marshmallow test), przeprowadzony przez psychologa Waltera Mischela w latach sześćdziesiątych XX wieku. Dziecko siadało samotnie w pokoju przy stole, na którym leżała pianka lub inny smakołyk. Eksperymentator proponował dziecku, że może słodycz zjeść od razu lub poczekać i dostać później więcej. Następnie wychodził na około 15 minut. Badanie miało pokazać, czy dziecko potrafi oprzeć się pokusie natychmiastowej nagrody w zamian za większą korzyść w przyszłości. Co ciekawe, dzieci, które potrafiły poczekać na większą nagrodę, w późniejszych latach osiągały lepsze wyniki w nauce, radziły sobie lepiej w relacjach i miały większą odporność na stres2. Inne badanie przeprowadzone wśród dzieci przedszkolnych (powyżej trzech lat) wykazało, że dzieci odznaczające się większą samokontrolą były mniej narażone na zachowania ryzykowne w przyszłości i lepiej radziły sobie w szkole w okresie nastoletnim. Samokontrola okazała się mieć tutaj silniejszy wpływ niż inteligencja oraz status społeczno-ekonomiczny3 rodziców będący następstwem ich wykształcenia, wykonywanej pracy i dochodów, którego znaczenie dla sukcesów szkolnych i życiowych dzieci jest dobrze znane.
Wpływ urządzeń ekranowych na samokontrolę dziecka
Urządzenia ekranowe mogą mieć zarówno korzystny, jak i niekorzystny wpływ na rozwój samokontroli dziecka. Ich działanie zależy jednak od treści, z którymi ma do czynienia dziecko za ich pośrednictwem, ilości czasu spędzanego przed ekranem oraz monitorowania ze strony dorosłych. Urządzenia ekranowe wspierają rozwój wtedy, gdy treści są dopasowane do wieku dziecka, nadmiernie nie stymulują (np. nie zawierają gwałtownych i szybko zmieniających się scen), czas ekranowy jest ograniczony i dostosowany do wieku, a ekranowa aktywność dziecka jest monitorowana przez rodzica (w przypadku dzieci przedszkolnych – rodzice aktywnie im towarzyszą). Dziecko powinno mieć również zapewnione zróżnicowane aktywności i odpoczynek w ciągu dnia.
Jeżeli natomiast dziecko spędza dużo czasu z ekranami, bez jasnych zasad i jest pozbawione wsparcia dorosłych – może to osłabiać rozwój jego samokontroli, jak i szerszy proces samoregulacji. Urządzenia ekranowe bowiem dostarczają szybkich, silnych bodźców, które przeciążają niedojrzały układ nerwowy dziecka. Gdy młodsze dziecko zostaje z ekranem samo, nie ma okazji, by uczyć się opanowywania emocji, powstrzymywania impulsów (np. czekania na swoją kolej) i radzenia sobie z frustracją. Potrzebuje do tego wsparcia osoby dorosłej. Więcej na temat: https://pierwszekroki.net/rozwoj-emocjonalny-dzieci-w-wieku-przedszkolnym/. Dodatkowo, dziecko przyzwyczajone do natychmiastowej reakcji z ekranu wolniej uczy się czekać (jedno kliknięcie przynosi już efekt), co osłabia rozwój bardzo ważnej umiejętności: odraczania nagrody. Potwierdzają to m.in. badania przeprowadzone w grupie opiekunów dzieci w wieku 2–5 lat. Jedne z nich wykazały, że dłuższy czas spędzany przez dzieci przed ekranem (4 godziny i więcej, obejmujące łącznie oglądanie bajek, korzystanie z aplikacji czy gier) wiązał się z wyraźnymi trudnościami w zakresie samokontroli4. Dzieci te częściej miały problem z panowaniem nad emocjami, trudniej było im się uspokoić, a także szybciej wpadały w złość lub frustrację, zwłaszcza w sytuacjach wymagających zmiany aktywności, np. gdy musiały przerwać zabawę i zająć się czymś innym5. Dzieci spędzające dużo czasu przed ekranem miały problem z wytrwaniem w zadaniu, były bardziej rozkojarzone i łatwo się dekoncentrowały. W porównaniu z dziećmi korzystającymi z ekranów przez godzinę lub krócej, częściej traciły panowanie nad sobą i miały trudności z odzyskaniem spokoju po silnych emocjach6. Podobne trudności obserwowano nie tylko u dzieci korzystających z ekranów przez wiele godzin, ale również – choć w mniejszym stopniu – u tych, które miały kontakt z mediami ekranowymi przez 2–3 godziny dziennie7.
W kolejnym artykule omówione zostaną sposoby wspierania samokontroli dzieci w wieku przedszkolnym, w tym przykładowy przebieg interwencji dotyczący ograniczenia czasu zabawy z cybermediami.
Red.
Czy ten artykuł był:
| Interesujący | |
| Zrozumiały | |
| Przydatny | |
|
|
