Co sprzyja nadmiernemu korzystaniu przez dzieci i młodzież z Internetu?

Współczesne dzieci korzystają z mediów cyfrowych od najmłodszych lat. Już kilkumiesięczne maluchy z zapałem wodzą paluszkami po ekranach tabletów czy smartfonów. Starsze dzieci bez trudu znajdują w sieci interesujące je filmy czy gry. Wiadomo jednak, że nadużywanie cybermediów może być przyczyną wielu zagrożeń i szkód.¹

Na problemy związane z obecnością dzieci w wirtualnej przestrzeni należy spojrzeć z szerokiej perspektywy. Czynnikami ryzyka, które sprzyjają nadmiernemu korzystaniu przez najmłodszych z cybermediów, mogą być bowiem indywidualne cechy dziecka, a także cechy jego środowiska rodzinnego i rówieśniczego. Podobnie, cechy dziecka oraz jego środowiska mogą być czynnikami chroniącymi. 

Niewątpliwe znaczenie ma coraz łatwiejszy dostęp do Internetu oraz zaawansowanych technologicznie urządzeń, które pozwalają łączyć się z siecią. Przykładem jest pojawienie się smartfonów, które stały się integralną częścią życia współczesnego społeczeństwa.² Sprawne poruszanie się w sieci jest obecnie kluczową umiejętnością, niezbędną w nauce i zabawie, a później w pracy zawodowej.³ Niestety, im więcej czasu dziecko spędza w wirtualnym świecie, tym większe ryzyko pojawienia się problemów, w tym uzależnienia od cybermediów w przyszłości.⁴ Małe dzieci nie posiadają zazwyczaj własnych tabletów czy smartfonów, korzystają więc z urządzeń rodziców. Warto zadbać, by robiły to pod opieką dorosłych oraz w ograniczonym czasie.⁵ 

Jakie czynniki sprzyjają nadmiernemu korzystaniu z Internetu?

Indywidualne cechy dziecka

Wiadomo z badań, że nadużywaniu cybermediów sprzyjają określone indywidualne cechy dziecka. Szczególnie narażone są dzieci doświadczające poważnych problemów zdrowia psychicznego, takich jak symptomy depresji oraz zaburzenia lękowe. 

Aktywność w Internecie może służyć jako metoda radzenia sobie z negatywnymi emocjami, a także jako sposób, by uciec przed trudnościami życiowymi. Z tego względu jest bardzo ważne, by rodzice wiedzieli, co dziecko robi w cyfrowym świecie i dlaczego podejmuje określone aktywności. Na przykład gra intensywnie w gry internetowe czy spędza wiele godzin w mediach społecznościowych. 

Problemy zdrowia psychicznego mogą sprzyjać nadmiernemu korzystaniu przez dziecko z cybermediów. Z drugiej strony nadużywanie cybermediów może przyczyniać się do rozwoju zaburzeń zdrowia. To kolejny ważny powód, by rodzice jak najwcześniej wprowadzili jasne zasady dotyczące używania urządzeń cyfrowych. Powinny one dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych.⁶

Czynnikiem ryzyka nadmiernego korzystania z cybermediów jest także zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD).⁷ Cechą ADHD jest impulsywność, czyli skłonność do nagłych, nieprzemyślanych działań, nadmierna aktywność oraz trudności z utrzymaniem uwagi. Impulsywność oraz skłonność do poszukiwania mocnych wrażeń sprzyjają zaś nadużywaniu cybermediów. Wirtualny świat oferuje różnorodne i emocjonujące doświadczenia, a także natychmiastowe „nagrody”. Może być więc szczególnie atrakcyjny dla dzieci impulsywnych, mających trudności z kontrolowaniem swojego zachowania oraz poszukujących wrażeń.⁸ 

Aktywności internetowe mogą również wzbudzać agresję i sprzyjać przemocy. Świat wirtualny pozwala wyrażać negatywne emocje, takie jak gniew czy złość w sposób, który nie jest akceptowany w bezpośrednich kontaktach „twarzą w twarz”.⁹ Warto w tym miejscu wspomnieć o grach komputerowych, których celem jest wyrządzenie krzywdy czy wręcz wyeliminowanie innych postaci. Badania wskazują bowiem, że udział w takich rozrywkach jest czynnikiem nasilającym zachowania agresywne wśród graczy.¹⁰ Ważne jest więc, by rodzice towarzyszyli swoim dzieciom podczas grania w gry dostępne w sieci. Albo przynajmniej wiedzieli, z jakich gier korzysta ich dziecko. 

Problemy w relacjach pomiędzy rodzicami a dzieckiem

Jednym z najistotniejszych czynników ryzyka nadużywania przez dziecko cybermediów są problemy w relacjach z rodzicami. Szczególnie narażone są dzieci zaniedbywane, które nie otrzymują od swoich rodziców dostatecznego zainteresowania i wsparcia.¹¹ Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na problem tzw. phubbingu. Termin ten został utworzony poprzez połączenie dwóch wyrazów „phone” (telefon) i „snubbing” (lekceważenie). Oznacza zaś ignorowanie innych podczas bezpośrednich relacji na rzecz aktywności w telefonie komórkowym czy smartfonie. Rodzic, który skupia się na ekranie telefonu, może być odbierany przez dziecko jako zupełnie niezainteresowany tym, co robi lub mówi jego syn czy córka. Nawet jeśli rodzicowi wydaje się, że zerkał na ekran tylko przez chwilę. 

Czynnikiem ryzyka jest także niedostateczne monitorowanie dziecka. Pod tym terminem kryje się po prostu sprawdzanie przez rodziców z kim, gdzie oraz w jaki sposób dziecko spędza czas poza domem. Dotyczy to także czasu, który poświęca na aktywności w Internecie. W przypadku młodszych dzieci zaleca się rodzicom dbanie o to, by dzieci korzystały z cybermediów tylko w określonym czasie w ciągu dnia oraz tylko z aplikacji, które są dostosowane do ich wieku. Inaczej jest jednak, gdy dziecko wchodzi w wiek dorastania. Warto wiedzieć, że ograniczanie nastolatkom dostępu do Internetu czy określonych aplikacji w smartfonie może okazać się nieskuteczne. Co więcej, tego rodzaju metody wychowawcze sprzyjają nadużywaniu cybermediów przez młodzież.¹²

Problemy w relacjach z rówieśnikami

Badania wskazują, że dzieci nadmiernie korzystające z Internetu są osamotnione, pozbawione więzi i wsparcia ze strony rówieśników.¹³ Z drugiej strony Internet daje możliwość nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi osobami. Ważne jest jednak to, jak układają się relacje dziecka z kolegami i koleżankami. Dziecko może zetknąć się w sieci z nieprzyjemnymi komentarzami. Może się zdarzyć, że doświadczy cyberprzemocy. Trudno jest ochronić dziecko przed wszystkimi możliwymi zagrożeniami. Rodzice powinni jednak zapewnić swoje dziecko, że może się do nich zwrócić ze wszystkimi problemami, także kłopotami w relacjach z rówieśnikami.

Problemy szkolne

Dzieci w wieku 7-9 lat rozpoczynają dopiero karierę szkolną. Warto jednak wiedzieć, że czynnikiem sprzyjającym nadużywaniu cybermediów są słabe osiągnięcia w nauce.¹⁴ Zależność ta działa w obie strony. Zbyt długie i częste korzystanie z atrakcji, jakie oferuje sieć, nie sprzyja postępom w nauce. Ważne jest zatem wspieranie dziecka w nauce od pierwszych lat edukacji oraz docenianie najdrobniejszych nawet osiągnięć. 

Co chroni przed nadmiernym korzystaniem z Internetu?

Pozytywne relacje z rodzicami

Kluczowym czynnikiem chroniącym dzieci są pozytywne relacje i wsparcie ze strony rodziców bądź opiekunów.¹⁵ Ważnym czynnikiem chroniącym jest także monitorowanie, czyli sprawdzanie, co dziecko robi, gdy korzysta z Internetu. Trzeba jednak pamiętać, że restrykcyjna kontrola może przynieść efekty odwrotne do tego, co zamierzali rodzice. Z tego względu warto stosować demokratyczne metody wychowawcze. W tym wypadku metody te mogłyby polegać na rozmowie z dzieckiem o problemach związanych z cybermediami oraz wspólnym ustaleniu zasad korzystania z komputera czy smartfonu. 

Internet daje dostęp do wielu atrakcji, ale może być także źródłem poważnych zagrożeń. Sposobem ochrony przed tymi zagrożeniami jest wspólne spędzanie czasu oraz wspieranie dziecka w osiąganiu ważnych dla niego celów. Możliwości, jakie daje Internet, można wykorzystać do pomocy dziecku w nauce, ale także rozwijaniu jego pasji i zainteresowań. Wspólne spędzanie czasu buduje więź i pozytywne relacje, które jak już wspomniano, są jednym z najistotniejszych czynników chroniących. 

Wsparcie to jest szczególnie istotne w kontekście problemów zdrowia psychicznego, które mogą być przyczyną nadmiernej aktywności w wirtualnym świecie. Znaczenie miłości i troski okazywanej dziecku przez rodziców jest tu nie do przecenienia. 

Pozytywne relacje z rówieśnikami

Dzieci, które mają wielu kolegów i koleżanek, mają także więcej możliwości nawiązania nowych znajomości w realnym świecie. Z tego względu są mniej skłonne do uciekania w sztuczny świat Internetu. Posiadanie licznego grona przyjaciół oznacza, że młody człowiek czuje się bezpiecznie w bezpośrednich kontaktach z rówieśnikami. Przyjaciele mogą być też źródłem wsparcia, które chroni przed wycofywaniem się do wirtualnego świata. To również jest jednym z istotnych czynników chroniących przed rozwojem problemów związanych z nadużywaniem cybermediów.¹⁶ Z tego względu warto, by rodzice dbali o tworzenie dzieciom warunków do nawiązywania przyjaźni oraz budowania pozytywnych relacji z rówieśnikami. 

Osiągnięcia szkolne i zainteresowania

Ważnym czynnikiem chroniącym może być także środowisko szkolne. Uczniowie zaangażowani w naukę, osiągający w niej sukcesy są w mniejszym stopniu narażeni na problemy związane z nadużywaniem cybermediów.¹⁷ Nie bez znaczenia jest tu postawa nauczycieli. Badania wskazują bowiem, że bardziej zmotywowani do nauki są uczniowie, którzy postrzegają swoich nauczycieli jako wspierających oraz umożliwiających swoim podopiecznym podejmowanie samodzielnych decyzji.¹⁸ Motywacja do nauki zmniejsza zaś ryzyko problemów z cybermediami. Z tego względu warto, by rodzice współpracowali ze szkołą od początku edukacji swoich dzieci i wspierali wysiłki nauczycieli oraz pedagogów w rozwijaniu u uczniów samodzielności i niezależności w decydowaniu o sobie. 

Istotnym czynnikiem chroniącym jest także posiadanie zainteresowań. Wiadomo z badań, że mniej skłonni do nadużywania cybermediów są młodzi ludzie czytający książki.¹⁹ Mniej narażeni są także nastolatkowie uprawiający sport czy inną aktywność fizyczną w czasie wolnym.²⁰ Warto więc od najmłodszych lat wspierać dzieci w rozwijaniu ich zainteresowań, szczególnie tych, które umożliwiają nawiązywanie kontaktów towarzyskich w realnym świecie.

---

Czy ten artykuł był: