Co zamiast ekranów? Zabawy wspierające rozwój emocjonalny

W poniższym tekście proponuję kilka zabaw wspierających rozwój emocjonalny dzieci w wieku przedszkolnym. Zabawy zostały podzielone na kilka kategorii.

Podane aktywności sprzyjają rozwojowi świadomości swojego ciała. Sprzyjają uczeniu się uważności, rozpoznawania i nazywania emocji. Pokazują także sposoby relaksacji i obniżania napięcia. Wzmacniają również więź między rodzicem a dzieckiem. Pod każdą kategorią wymieniono, co może rozwijać dziecko dzięki danej grupie ćwiczeń. Bawiąc się z dzieckiem w wymienione zabawy warto:

• znaleźć wspólnie spokojne miejsce,
• unikać pośpiechu, presji czasu,
• traktować je jako okazję do spędzenia czasu z dzieckiem,
• być otwartym na jego pomysły,
• być wrażliwym na pojawiające się potrzeby i emocje, i akceptować je,
• brać pod uwagę, że dziecko może nie być zainteresowane daną zabawą,
• odłożyć na bok telefon, wyłączyć telewizor i wszystko, co może rozpraszać dziecko i rodzica,
• skupić całą swoją uwagę na dziecku.

Zabawy te są alternatywą dla aktywności ekranowych – gry na telefonie lub komputerze, oglądania bajek itd. Jednocześnie umożliwiają dziecku rozwój w wielu obszarach. Warto pokazywać dziecku, jak w inny sposób może spędzać wolny czas. W tym celu można wspólnie otworzyć słoik z karteczkami, na których wymienione są zabawy bez ekranów. W chwili nudy lub braku pomysłów można zaczerpnąć pomysł ze słoika.

Zabawy z oddechem

• Dmuchanie piórek (także z użyciem słomki)
• Udawanie, że zdmuchujemy świeczkę
• Dmuchanie w dłonie, jakbyśmy chcieli je rozgrzać
• Dmuchanie baniek
• Wąchanie kwiatów
• Wypuszczanie powietrza sycząc jak wąż
• „Wydmuchiwanie” emocji, np. złości – może być połączone z mimiką i wybranymi dźwiękami

Dzięki tym ćwiczeniom dziecko ćwiczy skupianie uwagi na tym, co dzieje się z jego ciałem. Jest to pomocne w trudnych sytuacjach. Dziecko po odczuciu w ciele może poznać, jaką emocję przeżywa. Poznaje także sposoby, których może użyć, np. gdy będzie złe lub smutne.

Zabawy związane z ciałem

Relaksacja

• Bezpieczne miejsce. „Połóż się wygodnie. Poczuj, jak unosi się i opada twój brzuch. Twoje ręce i nogi leżą spokojnie. Oczy są zamknięte. A teraz wyobraź sobie swoje wymarzone miejsce. Miejsce, w którym czujesz się bezpiecznie. Może to być miejsce, które już znasz lub zupełnie nowe. Jakie są tam kolory? Może widzisz jakieś przedmioty? Słyszysz jakieś dźwięki lub jest zupełnie cicho? Może dźwięki dobiegają z daleka albo są tuż przy twoim uchu? Czujesz jakiś zapach? Jest ciepło czy zimno? Co czujesz pod stopami? Może dociera do ciebie jakiś smak? Pobądź w swoim bezpiecznym miejscu – rozejrzyj się. Zawsze możesz tu wrócić.” W wersji krótszej (szczególnie dla młodszych dzieci) można pominąć dodatkowe pytania. Zamiast tego można zaproponować dziecku np. narysowanie miejsca, wybranie do niego muzyki lub zbudowanie małej makiety z różnych materiałów (kamyków, piasku, roślin, mąki itd.).
• Zaciskanie i rozluźnianie mięśni. Można zaciskać i rozluźniać pięści używając gniotka, plasteliny, wcielając się w rolę ulubionego bohatera. „Przepychać” ścianę (stojąc pewnie na obu nogach i opierając się o nią dłońmi). Ściskać dwoma palcami folię bąbelkową i puszczać. Będąc na czworakach na podłodze próbować „przesunąć” podłogę w dół. Aby to zrobić, można napierać na nią rękami, a następnie rozluźniać je.

Uważność – pomaga w skupieniu uwagi na tu i teraz. A także w lepszym radzeniu sobie z napięciem i zwiększaniu świadomości własnych emocji.

• Poszukaj 5 rzeczy, które widzisz. 4 rzeczy, których możesz dotknąć. 3 rzeczy, które słyszysz. 2 rzeczy, które możesz powąchać. 1 rzecz, której smak możesz poczuć.
• Poszukaj w pokoju przedmiotu w kolorze żółtym/niebieskim/zielonym/czerwonym.
• Jedna osoba ma zamknięte oczy, a druga podaje jej do rąk przedmiot. Zadaniem osoby  z zamkniętymi oczami jest odgadnięcie, jaki to przedmiot nie używając zmysłu wzroku.
• Do jednakowych pudełek wsyp ryż, piasek, groch itd. Ważne, aby każdy produkt był w dwóch różnych pudełkach. A także, aby nie było widać, co jest w środku. Zadaniem będzie znalezienie pary tylko na podstawie dźwięku.
• Jedna osoba ma zamknięte oczy. Druga daje jej do powąchania różne zapachy (cynamon, proszek do prania, kawa itd.). Zadanie polega na odgadnięciu źródła zapachu tylko na podstawie węchu.

Piłki z emocjami – można samemu zrobić rysując na piłkach miny odpowiadające różnym emocjom lub kupić gotowe. Bawić się:

• Rzucając do siebie piłkę i podając jednocześnie nazwy emocji.
• Jedna osoba rzuca piłkę z daną emocją. Druga odrzucając wymyśla możliwą przyczynę, sytuację, kiedy taka emocja może się pojawić.
• Pierwsza osoba zamyka oczy i losuje jedną piłkę. Druga osoba musi opowiedzieć o emocji, którą piłka przedstawia. Musi to jednak zrobić w taki sposób, aby osoba, która ma zamknięte oczy, zgadła, co to za emocja.
• Układając opowieść na podstawie wybranej piłki z daną emocją.

Masy plastyczne, które można zrobić wspólnie z dzieckiem w domu:

• Ciecz nienewtonowska – do jej zrobienia potrzebna około 1 kg mąki ziemniaczanej i trochę ponad pół litra wody. Składniki mieszamy razem, dopóki masa nie stanie się jednolita. Ciecz można przelewać i ugniatać. Obserwować, jak przy mocniejszym nacisku staje się stała, by za chwilę przeciekać między palcami. Do cieczy można dodać figurki i zabawki. Zaciskając i rozluźniając ręce w cieczy możemy poznawać stan napięcia i rozluźnienia ciała. Figurki mogą służyć do odgrywania scenek. 
• Masa z kaszy manny – do jej zrobienia wystarczy kasza manna i woda. Służyć może podobnie jak ciecz nienewtonowska do poznawania stanu napięcia i rozluźnienia ciała. Można jej użyć do zabawy figurkami. Lepić z niej buźki przedstawiające dane emocje.
• Masa podobna do piasku – do jej zrobienia potrzebujemy mąki i oleju. Mieszamy je razem, aby przypominały mokry piasek. Bawić możemy się tak jak przy poprzednich masach.

Dzięki tym zabawom dziecko może się uczyć rozpoznawania i nazywania emocji, a także łączenia emocji z przyczyną. Pomoże mu to lepiej rozumieć emocje, gdy będzie ich doświadczać oraz to, z czego mogą wynikać emocje innych. Zabawy pomagają także dziecku rozwijać umiejętności wskazania przyczyny i skutku. Jest ona potrzebna, aby lepiej rozumieć skutki działań naszych i innych osób. Ważne jest także ćwiczenie rozumienia wzajemności i czekania na swoją kolej. Pozwoli to na lepsze radzenie sobie w zabawach z rówieśnikami (np. typu „raz ty, raz ja”) czy podczas oczekiwania na swoją kolej w przedszkolu. Zabawy wspierają także rozwój ruchowy i koncentrację uwagi. Są one potrzebne zarówno podczas zabawy, jak i nauki, np. pisania. Oprócz tego zabawy pomagają w rozwoju świadomości własnego ciała, w tym stanu napięcia i rozluźnienia oraz w ćwiczeniu umiejętności uspokajania się. Pozwalają na lepsze radzenie sobie w trudnych sytuacjach. Pokazują także rolę odpoczynku oraz słuchania sygnałów własnego ciała.

Zabawy typu gry planszowe i nie tylko

• Memory z emocjami – można narysować lub stworzyć ze zdjęć (można je zrobić wspólnie z dzieckiem). Potrzebne są dwie sztuki takiego samego obrazka. Gra polega na odwróceniu obrazków czystą stroną do góry i szukaniu par. Grając można nazywać przedstawione na obrazkach emocje, pokazywać je mimiką, wymyślać do nich możliwe przyczyny.
• Własne planszówki – można stworzyć swoją grę planszową z emocjami, np. na bazie „Chińczyka”. Rysując pola można wspólnie z dzieckiem tworzyć zasady – oznaczać pola kolorami, nadawać im znaczenie. Można przy okazji zwiększać wiedzę na temat emocji. Nazywać je, wymyślać przyczyny, pokazywać mimiką. Można także wymyślać zagadki do danej emocji. Opowiadać o sytuacjach, kiedy dane emocje odczuwaliśmy oraz poznawać sposoby regulowania napięcia.
• Domino z emocjami – ze zdjęć lub obrazków przedstawiających określone emocje można stworzyć domino z emocjami. Na prostokątnym elemencie znajdują się dwa obrazki. Każdy dostaje takich elementów kilka lub kilkanaście. Gra polega na tym, że raz jedna, raz druga osoba dołącza do siebie takie same elementy. Przy okazji emocje przedstawione na obrazkach można nazywać lub pokazywać.

Zabawa sprzyja rozwijaniu przez dziecko umiejętności współpracy oraz czekania na swoją kolej. Zdolności te są ważne w zabawie z innymi dziećmi. Pozwalają na szukanie wspólnych rozwiązań w sytuacjach konfliktowych. Ważne są także w kontakcie z osobami dorosłymi – zarówno w przedszkolu, jak i w domu. Pokazują, że można robić coś wspólnie. A w sytuacji niezgody – spróbować znaleźć rozwiązanie. Dzięki grom dzieci także poznają i nazywają emocje. Uczą się sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Dzięki czemu lepiej mogą radzić sobie wtedy, kiedy spotykają je na co dzień. Mogą być także bardziej świadome tego, co czują oraz tego, co mogą wtedy zrobić. Zabawy te wspierają rozwijanie przez dziecko procesów myślenia, koncentracji uwagi i pamięci. Jest to ważne przy nauce nowych umiejętności, także tych o charakterze edukacyjnym. Ale także pozwala lepiej wyciągać wnioski z tego, co nas spotyka. Pamiętać sytuacje, w których odnieśliśmy sukces i co było wtedy dla nas pomocne. Przypominać sobie, czego się nauczyliśmy, doświadczyliśmy lub o czym opowiadali nam inni. To z kolei może wpływać na lepsze radzenie sobie w codziennych, znanych już sytuacjach, jak i tych nowych.

Zabawy słowne

• Wymyślanie bajek – można wymyślić z dzieckiem wspólnie jedną bajkę lub każda osoba wymyśla swoją. Warto uwzględnić w niej to, co widać i słychać, czego można dotknąć, powąchać i posmakować. Można tworzyć fabułę, opisywać postacie i zdarzenia. Nazywać emocje bohaterów i opowiadać o sposobach, które pomagają im radzić sobie w trudnych dla nich sytuacjach.
• Inne zakończenia znanych bajek – wykorzystując znane już historie, można wymyślać inny ich przebieg.
• Anagramy – ze starszymi dziećmi możemy tworzyć anagramy, czyli słowa, które powstały z przestawionych liter. Przykładem może być „muda” – „duma”. Rodzajem anagramu jest także palindrom. Jest to odczytanie liter w odwrotnej kolejności, np. „ejcome” – „emocje”, „ketums” – „smutek”.
• Historyjki obrazkowe – można opowiadać obrazki ułożone w logicznym porządku oraz zadawać pytania pomocnicze: Kto jest bohaterem? Co zdarzyło się najpierw? Co on/a wtedy czuł/a?
• Kalambury – jedna osoba pokazuje daną emocję, druga musi zgadnąć. Utrudnieniem może być pokazywanie sytuacji, w których często pojawia się dana emocja. Zabawa bez użycia słów, można grać rodzinnie z podziałem na drużyny.
• Zagadki – wymyślanie zagadek do danej emocji, np.
  „Gdy tęsknisz za przyjacielem,
  Gdy babcia nie przychodzi w niedzielę,
  Łzy to częsty jej skutek
  A emocja nazywa się…” (smutek)

Zabawy słowne, podobnie jak wcześniejsze, tworzą warunki do rozwijania przez dziecko umiejętności współpracy, czekania na swoją kolej. Są okazją do poznawania i nazywania emocji oraz rozmawiania, jak radzić sobie w sytuacjach trudnych. Oprócz tego sprzyjają rozwojowi procesów myślenia, koncentracji uwagi i pamięci. Wspierają także rozwój umiejętności związanych z porozumiewaniem się. Mogą więc przyczynić się do bardziej spójnego wypowiadania się, brania udziału w dialogu. Dzięki nim dziecko rozwija wyobraźnię oraz poznaje punkt widzenia innych ludzi. Czyli tego, jak oni się czują, co myślą, czego by chcieli w danej sytuacji. Może być to pomocne w uwzględnianiu, że inni mogą chcieć czegoś innego niż ja. Jest to szczególnie istotne przy rozwiązywaniu konfliktów, ale także w innych działaniach podejmowanych z drugą osobą.

Wspólna zabawa z dzieckiem to nie tylko okazja do uczenia się nowych umiejętności. Przede wszystkim wiąże się ze wzmacnianiem relacji, zaufania i bliskości. Relacje z osobami bliskimi stanowią ważny czynnik ochronny przed nadmiarowym korzystaniem z komputera czy Internetu. Jednocześnie poznawanie innych aktywności może zwiększać świadomość tego, co się lubi i rozszerzać wachlarz możliwości innego spędzania czasu. Są też wspaniałą okazją dla rodzica do poznawania swojego dziecka i siebie w relacji z nim.

---

Czy ten artykuł był: