Jak chronić dzieci przed nadużywaniem urządzeń ekranowych?

Obecnie dzieci mają kontakt z urządzeniami ekranowymi od najwcześniejszego okresu życia. Obserwują, jak ze smartfonów, komputerów czy tabletów korzystają rodzice, dziadkowie, starsze rodzeństwo. Cybermedia szybko przyciągają wzrok dziecka i przykuwają jego uwagę.

Z pozoru bezpieczna zabawa może nieść za sobą pewne zagrożenia w przyszłości. Wczesny kontakt małego dziecka z urządzeniami ekranowymi zwiększa bowiem ryzyko pojawienia się problemów w postaci trudności w nauce czy otyłości. Problemy mogą przejawiać się również w radzeniu sobie z emocjami, nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami. Dzieci stają się również narażone na ryzyko nadużywania mediów cyfrowych. Z drugiej strony zupełny brak kontaktu z urządzeniami wystawia dziecko na doświadczenie wykluczenia cyfrowego. Jak znaleźć równowagę i zadbać o bezpieczeństwo swojego dziecka? Pewnych wskazówek dostarczają wyniki badań naukowych na temat cech i warunków, które umożliwiają dobry rozwój dziecka lub go zakłócają.

Na rozwój dziecka wpływa wzajemne oddziaływanie na siebie indywidualnych cech dziecka oraz jego środowiska. Dopasowanie się do potrzeb i możliwości dziecka lub jego brak może utorować jego dalszy rozwój. Wyobraźmy sobie dziecko, które ma silny temperament. Potrafi gwałtownie i żywo reagować na różne sytuacje. Przychodzi na świat w dwóch różnych rodzinach. W jednej jest wychowywane przez osoby, które radzą sobie z własnymi impulsami i uczuciami. Potrafią być konsekwentne w stawianiu granic i okazują dziecku wsparcie w radzeniu sobie z frustracją. W drugiej rodzinie jest z kolei wychowywane przez osoby, które mają trudności w hamowaniu swoich reakcji. Rzutuje to na ich problemy w znoszeniu żywiołowych reakcji dziecka. W odpowiedzi na nie wycofują się lub reagują agresją. Odpowiedź na pytanie, w której z rodzin będzie mu łatwiej nauczyć się kontrolowania emocji i radzenia sobie z napięciem, nie jest trudna.

Zdarza się, że mimo niesprzyjających warunków dziecko wykształca pewnego rodzaju odporność psychiczną. Radzi sobie lepiej, niż wskazywałyby na to warunki jego rozwoju. Uzdolnienia, inteligencja, dobra relacja z kimś z rodziny lub spoza niej mogą pełnić rolę ważnych zasobów. W oparciu o nie dziecko będzie w stanie w przyszłości poradzić sobie w życiu.

Okres niemowlęcy (do końca 1. roku życia)

W okresie niemowlęcym bardzo ważne dla rozwoju dziecka jest takie sprawowanie opieki, by mogło czuć się kochane i bezpieczne. Pozwoli mu to nawiązać bezpieczną więź z rodzicem. Umożliwi rozwijanie zaufania do siebie i do innych ludzi. Dzięki temu będzie mu w przyszłości łatwiej korzystać z własnych zdolności i możliwości, budować relacje z osobami, które obdarzają je miłością i zainteresowaniem. W pierwszych miesiącach życia to więc rodzic musi dostosować się do dziecka, a potem stopniowo uczyć je też dostosowywania się do tego, co jest ważne dla rodzica (np. przesypianie nocy).

Co pomaga?

• Wrażliwe zwracanie uwagi na zachowania dziecka w różnych sytuacjach i nauczenie się rozpoznawania, z jakiego powodu dziecko płacze, czego potrzebuje, a następnie dostosowywanie się do jego potrzeb;
• Budowanie kontaktu fizycznego (m.in. tulenie, głaskanie, kołysanie na rękach).
• Powtarzające się rytuały związane z codziennymi czynnościami (jedzenie, kąpiele, usypianie itp.).
• Reagowanie na stany emocjonalne dziecka zarówno, kiedy przeżywa przyjemne, jak i przykre emocje.
• Wspieranie dziecka w nabywaniu nowych umiejętności.

Co zakłóca?

• Wybiórcze reagowanie na potrzeby dziecka (np. w zależności od własnego nastroju, swoich potrzeb).
• Wycofanie z bliskiego kontaktu lub zachowania agresywne, np. krzyk, obraźliwe komentarze w stosunku do dziecka, nieprzytulanie dziecka; pozwalanie, by długo płakało, czekanie aż się samo uspokoi; częste zastępowanie rodziców w opiece nad dzieckiem przez inne osoby; okazywanie dziecku złości czy zdenerwowania, gdy nie chce jeść, spać, płacze przy kąpieli lub ubieraniu.
• Stosowanie siły i przemocy w sytuacjach związanych z codziennymi czynnościami (dawanie klapsów, szarpanie, kiedy dziecko robi coś niezgodnego z oczekiwaniami: zniszczy przedmiot, płacze podczas kąpieli czy przewijania, nie chce jeść).

Okres poniemowlęcy (od 2. do 3. roku życia)

To czas, kiedy dziecko nabywa coraz większej sprawności w poruszaniu się. Chce coraz częściej robić rzeczy samodzielnie i po swojemu. Często denerwuje się, kiedy to się nie udaje. Potrzebuje czuć, że może mieć wpływ na to, co się wokół niego dzieje. Konieczność wytrzymywania uporu, złości, „robienia na przekór” dla rodziców może być prawdziwym sprawdzianem ich cierpliwości. Zadaniem rodziców/opiekunów w tym okresie jest pozwalanie dziecku na doświadczenie swojej niezależności i poczucia wpływu. Z drugiej zaś strony okazywanie pomocy i wsparcia oraz uczenie reguł i granic.

Co pomaga?

• Tworzenie bezpiecznej przestrzeni do aktywności dziecka.
• Wprowadzenie zasad zachowania, które chronią przed zrobieniem sobie krzywdy.
• Tworzenie warunków do doświadczania samodzielności dziecka.
• Przygotowywanie dziecka na kontakt z nowymi sytuacjami poprzez rozmawianie z nim o tym.
• Określanie zasad zachowania w relacjach z innymi.
• Okazywanie zainteresowania tym, co myśli i czuje dziecko.
• Wspieranie dziecka w radzeniu sobie z przykrymi emocjami, pomaganie w poradzeniu sobie z napięciem przede wszystkim poprzez nazywanie mu tego, co czuje i co się z nim dzieje.
• Dawanie dziecku możliwości decydowania o prostych sprawach (np. strój, wybór zabawy).

Co zakłóca?

• Nadmierne kontrolowanie dziecka podczas wykonywania różnych czynności (np. niepozwalanie na swobodną zabawę na placu zabaw z obawy przed pobrudzeniem ubrania itp.).
• Niepozwalanie na swobodę i samodzielność.
• Niewprowadzanie reguł związanych z codziennym życiem i relacjami z innymi ludźmi.
• Niepoświęcanie uwagi uczuciom dziecka w sytuacji, kiedy doświadcza niepowodzeń (np. brak reakcji lub tłumaczenie, że nic się nie stało w sytuacji, kiedy dziecku nie udało się coś w zabawie).
• Wybiórcze lub gwałtowne i przesadzone reagowanie na potrzeby dziecka.
• Agresja lub brak emocjonalnego kontaktu z dzieckiem (bicie, w tym klapsy, szarpanie, ale też okazywanie swojej obojętności i niereagowanie, które mogą być również przejawem agresji).

Okres przedszkolny (od 4. do 6. roku życia)

W tym okresie dzieci cały czas rozwijają się pod względem ruchowym. Dlatego tak bardzo potrzebują aktywności fizycznej, kiedy mogą swobodnie biegać czy skakać, łapać np. piłkę. Stają się coraz bardziej samodzielne w wykonywaniu codziennych czynności. Uczą się wspólnej zabawy z innymi dziećmi, zasad panujących w grupie. Zaczynają uczyć się rozumieć, że ktoś może czuć i myśleć inaczej niż one. Konieczność podporządkowania się zasadom i ograniczeniom jest oczywiście dużym wyzwaniem dla dziecka. W sposób naturalny może wzbudzać w nich silne i skrajne emocje.

Co pomaga?

• Aktywne spędzanie czasu.
• Tworzenie wspólnych tradycji i rytuałów rodzinnych.
• Okazywanie wsparcia dziecku, np. przez rozmawianie z nim o tym, co przeżywa i co czuje.
• Pozwalanie dziecku na samodzielność.
• Empatyczne reagowanie na potrzeby dziecka.
• Wspieranie poczucia wartości dziecka poprzez docenianie jego osiągnięć, okazywanie zainteresowania.
• Wspieranie samodzielności dziecka.
• Wprowadzanie zasad i uzasadnianie ich dziecku (np. dlaczego nie jemy podczas oglądania bajki albo nie oglądamy bajek przez cały wieczór).
• Konsekwentne przestrzeganie reguł w domu i poza nim.
• Umiejętność radzenia sobie przez rodziców/opiekunów z własnymi emocjami, powstrzymywanie się przed impulsywnymi reakcjami wobec dziecka.

Co zakłóca?

• Niechęć do emocjonalnego angażowania się w to, co się dzieje z dzieckiem, np. rodzic może wykonywać wszystkie czynności zapewniające życie dziecku, ale nie reagować na pojawiające się w dziecku emocje.
• Wprowadzanie i przestrzeganie zasad w zależności od nastroju i potrzeb dorosłego.
• Stosowanie kar zamiast wyciągania konsekwencji.
• Agresywne i impulsywne reagowanie na bunt czy gniew dziecka.

---

Dziecko cały czas komunikuje się z rodzicami/opiekunami. Mimo że nie rozumie znaczenia poszczególnych słów, których używają dorośli, odczuwa towarzyszące temu emocje. Na bazie relacji z rodzicami/opiekunami tworzy swój wewnętrzny świat psychiczny i uczy się, tego, kim jest, jakie jest, czego może oczekiwać, co może osiągnąć. Wczesne doświadczenia rzutują więc na to, jakie będzie miało poczucie własnej wartości, jakie stworzy relacje z innymi, jak będzie radziło sobie z emocjami i trudnymi sytuacjami. Problemy w zbudowaniu bezpiecznej więzi z rodzicami mogą sprawiać, że nie będzie rozumiało swoich potrzeb czy emocji. Jeżeli nie były one ważne dla rodziców i nikt nie pomógł mu ich poznać czy rozumieć, to będzie odczuwało je jako trudne do zniesienia napięcie. Sposobu na szybkie pozbycie się go może szukać np. poprzez nadużywanie mediów ekranowych.

Opr. red.

---

Czy ten artykuł był: