Lęk w wieku przedszkolnym – cz. III

Po co rodzicowi wiedza na temat lęku? Dr Artur Kołakowski¹ zwraca uwagę, że każde dziecko na którymś etapie swojego życia odczuwa lęk.

Ważne jest jednak, aby dowiedziało się, że jest on ważny i potrzebny. Istotne jest także, by przy wsparciu rodzica nauczyło się radzenia sobie z sytuacjami, w których odczuwa lęk. Przyczynia się to do rozwijania większej odporności na stres i kształtowania sprawstwa, czyli przekonania, że potrafi sobie poradzić. Przeciwdziała także uzależnieniom od komputera i gier, o czym przeczytać można także w pozostałych częściach tekstu. Poniżej opowiem, jak rozmawiać z dzieckiem o lęku i uczyć go, w jaki sposób może sobie poradzić z trudnymi sytuacjami.

Rola dorosłych

Philip C. Kendall² pisze, że lęk wiąże się z wymaganiami otoczenia względem dziecka, które są zależne od jego wieku. Dzieci odczuwając lęk uczą się akceptowania i rozumienia tej emocji. Doświadczają tego, że poradziły sobie z trudną sytuacją. Pozwala im to na lepsze radzenie sobie w przyszłości.

Żeby jednak tak się stało dziecko poznaje swój lęk z pomocą rodzica. Rodzic, który ufa dziecku, jednocześnie wspierając je w pokonywaniu trudności sprawia, że dziecko nabywa siłę psychiczną. Dzięki temu później będzie w stanie poradzić sobie samo. Nabierze przekonania, że jest kompetentne i sprawcze. Nie oznacza to wiary, że wszystko, co robi na pewno mu się uda. Oznacza raczej, że ma ono oparcie w sobie i siłę do poradzenia sobie z trudnościami.

W tym procesie ważną rolę pełnią także inni dorośli – nauczyciele, dziadkowie, trenerzy sportowi. Oni także mogą wspierać dziecko w poznawaniu lęku i pokonywaniu trudności. Potrzebna jest do tego otwarta, nieoceniająca postawa oraz wsparcie, ale niewyręczanie. Gotowość do oddania inicjatywy dziecku, aby znalazło własne, adaptacyjne sposoby na radzenie sobie z trudnościami.

Jak rozmawiać z dziećmi o lęku?

Dla dzieci w wieku przedszkolnym słowo „lęk” bywa czasami trudnym pojęciem. Używają go często zamiennie ze „strachem”. Niektóre dzieci mówią, że się „denerwują”. Poniżej kilka wskazówek, jak rozmawiać z dziećmi o lęku:

• Warto zapytać siebie „Co myślę o swoim lęku?”. Jeśli uważamy lęk za emocję niepotrzebną, to może być nam trudno wspierać dziecko. Pomocne jest, jeśli nasza postawa wobec lęku jest naturalna – jest on jedną z emocji. Wszystkie emocje są ważne, choć czasami jest nam z nimi trudno.
• Ochronny parasol. Dzieci potrzebują wsparcia i poczucia bezpieczeństwa, które płynie od osób dorosłych. Ważne jest jednak unikanie nadmiernej opiekuńczości, wyręczania. Może dawać to dziecku sygnał, że nie wierzymy w jego kompetencje. W rezultacie dziecko będzie unikało podejmowania wyzwań. Pojawić się może także u dziecka przekonanie, że raczej nie jest w stanie sobie poradzić.
• Pokaż, jak to zrobić. Na swoim przykładzie możesz pokazać dziecku, co robisz, kiedy czujesz lęk. Możesz wykorzystać kilka technik pomocnych i dla dorosłych i dla dzieci. Omówię je w dalszych punktach.
• Bajka o lęku. Zapoznając dziecko z lękiem warto wykorzystać gotowe bajki lub ułożyć własną. Opowiedzieć, czym jest lęk i jaka jest jego rola. Pokazać co się dzieje w naszym ciele – można użyć układanek z ciałem człowieka lub książek. Przedstawić dziecku, dlaczego lęk jest ważny i jak możemy go zrozumieć.
• Lęki rozwojowe. Warto pamiętać, że niektóre lęki często mijają same. Są to tak zwane lęki rozwojowe, o których można przeczytać w pierwszym tekście na temat lęku.
• Spójrz oczami dziecka. Spróbuj zrozumieć, dlaczego dziecko czuje lęk. Dla dorosłego powód może być mało ważny, ale jest bardzo istotny w świecie dziecka.
• Nie zawsze chodzi o uspokajanie. Warto nadmiernie nie uspokajać dziecka. Nie odwracać jego uwagi od lęku mówiąc np. „Nic się nie stało”. Ważne jest towarzyszenie dziecku i pomaganie w przeżyciu emocji. Można powiedzieć np.: „Jestem przy tobie. Spróbujemy razem pooddychać?”. Inną sprawą jest sytuacja krytyczna, np. wypadek. Wtedy należy zaangażować całe ciepło i miłość pomagając dziecku przejść przez trudne wydarzenie. W razie potrzeby można skorzystać z pomocy specjalisty.
• Gry komputerowe i Internet. Warto zwrócić uwagę, jakie treści dziecko ogląda na komputerze czy w telefonie. Niektóre gry mogą powodować lęk. Pomocne może być wspólne granie lub oglądanie. Pomoże to w reagowaniu na trudne sytuacje i bieżącym wspieraniu dziecka. W przypadku treści, na które dziecko nie jest gotowe – z powodu wieku lub rozwoju – należy je odłożyć na inny czas.
• Cierpliwość. Dorośli nieraz są zirytowani lękiem dziecka. Zwłaszcza, gdy dotyczy on ich zdaniem sytuacji błahych. Gdy czujemy, że brakuje nam cierpliwości warto poprosić kogoś o pomoc, np. drugiego rodzica.
• Detektyw. Można zaproponować dziecku zabawę w detektywa. Porozmawiać o sytuacji, w której dziecko czuje lęk i wspólnie wymyślić, co mogłoby być pomocne. Wspólnie można wprowadzić wybraną przez dziecko strategię.
• Wiara w dziecko. Pokazuj dziecku, że wierzysz w to, że jest w stanie sobie poradzić z trudną sytuacją. Niech to przekonanie opiera się na znajomości rzeczywistych możliwości dziecka oraz wymagań, jakie stawia przed nim sytuacja.
• Metoda małych kroków. Warto powoli wprowadzać zmiany. Ucząc dziecko radzenia sobie w sytuacjach powodujących lęk zacząć od najłatwiejszej z nich. Wraz ze wzrostem sprawczości dziecka i jego umiejętności można przechodzić do sytuacji trudniejszych.
• Doceniaj wysiłek. Ważny jest nie tylko efekt, ale przede wszystkim wysiłek dziecka wkładany w proces nauki.
• Wprowadź strategie. Można zaproponować dziecku kilka strategii, które pozwalają lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach. Jedną z nich są techniki oddechowe. Możemy udawać, że zdmuchujemy świeczkę, wąchamy kwiaty. Robiąc wdech wciągamy na niby zapach gorącego kakao, a z wydechem dmuchamy, żeby ostygło. Innym sposobem jest zaciskanie i rozluźnianie mięśni, np. rąk. Możemy zwrócić uwagę na miejsce w ciele, gdzie czujemy lęk (np. brzuch) i pomasować je. A także wyobrazić sobie, że nasz lęk jest jakimś zwierzątkiem i pogłaskać je lub przytulić.
• Ćwiczcie w codziennych sytuacjach. Powyższe strategie warto ćwiczyć w sytuacjach neutralnych, gdy nie odczuwamy lęku. Warto robić to często, nawet codziennie. Sprawi to, że staną się one bardziej nawykowe. Dzięki temu dziecko nie będzie uczyło się ich w sytuacji, która jest dla niego trudna.
• Nauka to proces. Nie zawsze uda się zastosować wybrane sposoby. Czasami lęk dziecka może być bardzo duży i trudno będzie mu poradzić sobie w danej sytuacji. Warto pokazywać dziecku, że jest to proces nauki. Doceniać małe sukcesy.
• Skorzystaj z pomocy specjalisty. Jeśli czujesz, że lęk dziecka jest bardzo duży lub nie wiesz, jak mu pomóc – skorzystaj z pomocy specjalisty. Kwestie, które warto przemyśleć przed wizytą omówione zostały w II części tekstu dotyczącego tego cyklu.

Zakończenie

Specjaliści coraz częściej mówią, że żyjemy w świecie pełnym lęku. Rośnie także liczba dzieci z zaburzeniami lękowymi. Ważne jest, by rodzice i nauczyciele wiedzieli, jak wspierać dzieci, gdy odczuwają lęk. Ich pomoc w uczeniu się radzenia sobie w trudnych sytuacjach przez dzieci jest często niezbędna. Dzieci odporne psychicznie to dzieci częściej podejmujące wyzwania i traktujące trudną sytuację jako problem do rozwiązania, wyzwanie. Takie dzieci rzadziej popadają w uzależnienia, np. od komputera. A przede wszystkim – bardziej wierzą we własną siłę psychiczną i umiejętność poradzenia sobie w trudnej sytuacji, co prowadzi do rozwijania własnych kompetencji emocjonalnych i społecznych, podejmowania zadań prowadzących do rozwoju.

---

Czy ten artykuł był: