Odporność cyfrowa dzieci – wyzwanie dla całej rodziny

W dzisiejszym świecie, w którym technologie cyfrowe towarzyszą nam niemal na każdym kroku, dzieci już od najmłodszych lat stykają się z ekranami i światem online. To sprawia, że jedną z kluczowych kompetencji, o które warto zadbać, staje się umiejętność radzenia sobie z wyzwaniami, jakie niesie ze sobą przestrzeń internetowa.

Coraz częściej w debacie publicznej i w literaturze używa się do tego określenia „odporność cyfrowa” (digital resilience). Choć termin ten nie ma jeszcze jednej, powszechnie obowiązującej definicji, przyjmuje się, że poza umiejętnościami cyfrowymi niezbędnymi do poruszania się w świecie online, jest to przede wszystkim zdolność do rozpoznawania zagrożeń w sieci, krytycznego myślenia, pokonywania trudnych sytuacji online i zwracania się o pomoc, gdy jest ona potrzebna. Badacze podkreślają, że ważną składową odporności cyfrowej jest poczucie własnej skuteczności (self-efficacy) oraz gotowość do udzielania wsparcia innym¹. Rozwijanie tych kompetencji wymaga dostosowania podejmowanych działań do kolejnych etapów rozwoju dziecka². Zarówno rodzice, jak i dzieci mają w tym procesie swój istotny udział.

Wszystko zaczyna się od dobrej relacji z rodzicami

Rodzice są pierwszymi przewodnikami po cyfrowym świecie. To, jak dorośli korzystają z telefonu, komputera czy Internetu, a także jakie mają relacje z dziećmi, wpływa na to, jak młodzi ludzie poradzą sobie w sieci. Często zdarza się, że w pewnych kwestiach dzieci są sprawniejsze niż dorośli. Jednak sama techniczna biegłość to za mało. Mimo że dzieci szybko uczą się obsługi urządzeń, wciąż potrzebują wsparcia w tym, jak z nich korzystać mądrze i bezpiecznie. Dlatego tak ważne jest, by dorośli rozmawiali z nimi o zagrożeniach w Internecie, wspólnie ustalali zasady i pomagali w budowaniu zdrowych nawyków korzystania z mediów. Dzięki temu dzieci uczą się świadomie poruszać w cyfrowym świecie i lepiej rozumieją, jak zadbać o swoje bezpieczeństwo online.

Warunki sprzyjające rozwijaniu odporności cyfrowej przez dziecko na różnych etapach jego życia. Od ochrony do budowania samodzielności

1. Od narodzin do 3 roku życia

• Ograniczenie kontaktu z urządzeniami ekranowymi. Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) zaleca, by dzieci poniżej 18 miesiąca nie miały kontaktu z urządzeniami ekranowymi. Oznacza to, że rodzice nie oglądają telewizji w ich obecności, nie pokazują im niczego na ekranie komputera, tabletu czy telefonu. Wyjątkiem jest wideorozmowa, jeśli rodzic lub inna bliska i dobrze dziecku znana osoba nie może mieć z nim kontaktu bezpośredniego.
• Budowanie więzi z dzieckiem offline. Kluczowym źródłem rozwoju dziecka na tym etapie są jego relacje społeczne, które obejmują m.in. interakcje twarzą w twarz, kontakt fizyczny i wspólną zabawę z opiekunami. Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/zabawy-wzmacniaja-relacje/
• Ograniczenie „ekranowych rozpraszaczy”. Badania potwierdzają, że włączony w tzw. tle telewizor czy inne ekranowe urządzenia czynne podczas zabawy dziecka zakłócają ją i prowadzą do przeciążenia jego układu nerwowego. Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/telewizja-w-tle-wiecej-szkod-niz-pozytku-dla-malych-dzieci/
• Zwracanie uwagi na własne nawyki w obecności dziecka. To, w jaki sposób rodzice korzystają z technologii w obecności dziecka, wpływa na jego samopoczucie i przyszłe nawyki. Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/phubbing-rodzicielski-i-jego-skutki-dla-rozwoju-dziecka/
• Rozmawianie o emocjach dziecka. Rozmawianie o emocjach dziecka pomaga mu rozwijać swoje umiejętności rozpoznawania ich oraz radzenia sobie z nimi. Wzmacnia również więź z rodzicem, która jest kluczowym czynnikiem chroniącym dziecko przed zachowaniami ryzykownymi.

2. Wiek przedszkolny (3–6 lat)

• Wspólne oglądanie i rozmowa o treściach. Dzieci nie powinny korzystać z mediów cyfrowych samodzielnie. Wspólne oglądanie programów edukacyjnych pozwala dorosłym nie tylko kontrolować to, co dziecko ogląda, ale też objaśniać treści, które mogą być niezrozumiałe lub budzić emocje. Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/zdaniem-specjalistow-dr-magdalena-rowicka/
• Rozmowy o emocjach. Regularna rozmowa o uczuciach sprawia, że dziecko uczy się rozpoznawać i nazywać emocje własne i innych ludzi. Pomocne są w tym również rozmowy o emocjach i przeżyciach bohaterów bajek czy filmów oglądanych przez dzieci. Dzięki temu rozwija ono umiejętności radzenia sobie z emocjami i uczy się, że nie musi samo borykać się z trudnościami. Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/wspieranie-rodzicow-w-wychowywaniu-dziecka/
• Rozmowy o bezpieczeństwie. Warto uczyć dziecko, że zawsze może przyjść do rodzica, jeśli na ekranie pojawi się coś niepokojącego lub niezrozumiałego. To buduje jego poczucie bezpieczeństwa i zaufania do dorosłych. Kiedy małe dziecko ogląda treści na ekranie w samotności, trudno zauważyć moment, w którym coś zaczyna je niepokoić. Dlatego tak ważna jest obecność dorosłego – towarzyszenie dziecku pozwala na bieżąco reagować na jego emocje i potrzeby.
• Dbanie o zdrowe nawyki. Kluczowe w tym obszarze jest przestrzeganie czasu ekranowego – zgodnie z zaleceniami WHO dzieci w wieku 3–5 lat nie powinny korzystać z ekranów dłużej niż 1 godzinę dziennie, pod opieką dorosłych i z przerwami.
  Dziecko łatwiej zaakceptuje ograniczenia, jeśli zrozumie ich sens i będzie miało wpływ na planowanie czasu. Przykład: Twoje oczy potrzebują odpoczynku, a ty czasu na inne zabawy. Najpierw oglądasz bajkę przez pół godziny, potem przerwa. Po godzinie możesz wrócić do tabletu. Co o tym myślisz? Chcesz wypróbować i wybrać najlepszy dla ciebie plan? Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/zasady-korzystania-z-mediow-ekranowych/

3. Wczesna edukacja (klasy I–III)

• Wspólne ustalanie zasad korzystania z urządzeń. Dzieci stają się coraz bardziej samodzielne. Zaczynają interesować się nowymi formami aktywności, takimi jak gry czy komunikatory. To dobry czas, aby zaprosić je do wspólnego ustalania reguł korzystania z urządzeń ekranowych. Zaangażowanie dziecka w ten proces zwiększa jego poczucie odpowiedzialności i wpływu.
• Rozwijanie myślenia krytycznego. Dzieci zaczynają lepiej rozumieć, że nie wszystko, co napotykają w sieci, jest prawdziwe. Teraz rodzicom łatwiej tłumaczyć, czym jest reklama, manipulacja, prywatność. Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/zdaniem-specjalistow-marta-witkowska/
• Ćwiczenie kompetencji społecznych online. To dobry moment, aby przypominać dzieciom, że zasady kultury i szacunku obowiązują również w Internecie. Wspólne rozmowy na temat właściwego zachowania w sieci – na przykład o tym, że nie należy udostępniać zdjęć ani wiadomości innych osób bez ich zgody, należy zgłaszać dorosłym niepokojące treści czy komentować wypowiedzi innych w sposób uprzejmy – mogą wzmacniać pozytywne postawy i zapobiegać niepożądanym zachowaniom, takim jak cyberprzemoc.
• Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa. Dobra relacja bazująca na otwartej komunikacji z rodzicem jest podstawą cyfrowego bezpieczeństwa. To ugruntowuje przekonanie dziecka, że zawsze może się zgłosić do rodzica, jeśli coś je zaniepokoi. Zobacz więcej: https://pierwszekroki.net/zdaniem-specjalistow-anna-borkowska/

Budowanie odporności cyfrowej przez dziecko dzięki świadomemu działaniu rodzica nie jest, jak widać, zadaniem jednorazowym. Wraz z wiekiem zmieniają się możliwości dziecka, ale też jego potrzeby, zainteresowania i możliwości kierowania swoim zachowaniem. Z biernego odbiorcy w wieku przedszkolnym staje się coraz bardziej aktywne i sprawcze. Dlatego rola rodzica w tym procesie się zmienia. Na samym początku zadaniem rodzica jest głównie ochrona i kontrola. Dzięki stopniowemu zwiększaniu udziału dziecka w ustanawianiu zasad korzystania z urządzeń ekranowych oraz sposobów kontrolowania ich przestrzegania rodzic będzie przyczyniał się do rozwijania przez dziecko samodzielności i poczucia odpowiedzialności. Wspólna praca rodzica i dziecka, której celem jest korzystanie z urządzeń ekranowych w sposób sprzyjający rozwojowi dziecka, jest bezcenną okazją do pomagania mu w uczeniu się samoregulacji – oznaczającej między innymi zdolność do kierowania swoim zachowaniem i radzenia sobie z trudnymi uczuciami. Ta zdolność ma kluczowe znaczenie w procesie nabierania odporności cyfrowej.

Red.

---

Czy ten artykuł był: