Higiena cyfrowa – co warto o niej wiedzieć

Korzystanie przez dzieci z urządzeń cyfrowych może nieść ze sobą zarówno pozytywne efekty, jak i zagrożenia. Przed zagrożeniami chronić je może zaangażowanie rodziców w edukację medialną swych dzieci.

Pod pojęciem tym kryje się przekazywanie im dobrych wzorców zachowań i zasad bezpieczeństwa związanych z korzystaniem z urządzeń ekranowych.

Edukacja ta powinna rozpocząć się od pierwszych kontaktów dzieci z urządzeniami ekranowymi. Dlatego właśnie tak ważna jest tu rola rodziców. Edukacja medialna powinna być dostosowana do wieku dziecka i zakresu jego aktywności w wirtualnym świecie. Jednym z ważniejszych obszarów edukacji medialnej jest higiena cyfrowa.  

Higiena cyfrowa oznacza zachowanie równowagi pomiędzy czasem spędzanym na korzystaniu z urządzeń cyfrowych a czasem spędzanym w świecie realnym¹. Higiena cyfrowa wiąże się również z dbaniem o swoje samopoczucie fizyczne i psychiczne oraz o relacje z innymi ludźmi. 

Plan dnia

Problem opisanego wyżej braku równowagi dotknął wielu ludzi w dobie pandemii COVID-19. Wiązała się z nią bowiem konieczność zdalnej nauki oraz pracy. Pandemia nie jest jednak jedynym powodem sprawiającym, że niektórym osobom trudno jest zachować odpowiedni balans. 

Pomocne w jego zachowaniu może okazać się tworzenie planu dnia. W przypadku dzieci w okresie wczesnoszkolnym ważne, by taki plan – w miarę możliwości – dotyczył całej rodziny. W planie warto wyznaczyć konkretny czas na działania podejmowane z wykorzystaniem urządzeń cyfrowych. Kolejnymi ważnymi punktami powinny być: wspólny czas z rodziną – najlepiej bez urządzeń cyfrowych – aktywność fizyczna oraz czas wolny.

Tworząc plan dnia warto uwzględnić niżej wymienione sugestie:

• Plan dnia nie musi być sztywny i realizowany co do minuty. Jego rolą jest wyznaczanie korzystnych dla całej rodziny ram dnia. 
• Tworząc plan należy wziąć pod uwagę potrzeby i obowiązki wszystkich członków rodziny.
• Niezwykle ważne jest znalezienie czasu, jaki dzieci mogą spędzić wspólnie z rodzicami. Oddając się wspólnym rozrywkom bądź wykonując razem obowiązki mamy szansę budować więź. Rodzice zachęcając dzieci np. do wspólnego gotowania, sprzątania czy majsterkowania mogą przekazać im ważne umiejętności, ale też nauczyć się czegoś od nich.
• Dla dzieci bardzo ważny jest również czas z rówieśnikami oraz członkami dalszej rodziny. Dobre relacje z innymi pozytywnie wpływają na zdrowie psychiczne oraz zmniejszają ryzyko uzależnienia od urządzeń cyfrowych. 
• Warto wyraźnie oddzielać czas nauki i obowiązków od czasu odpoczynku. 
• Dobrze jest uwzględnić tzw. czas cichy, czyli taki, w którym dziecko może poczytać książkę, poukładać puzzle, pograć w gry, a nawet zrobić sobie krótką drzemkę. To ważne, ponieważ czas, kiedy ograniczamy bodźce, pozwala naszemu układowi nerwowemu na regenerację.   
• Ważne jest pozostawienie dziecku czasu na rozwijanie zainteresowań innych niż te realizowane za pomocą urządzeń ekranowych². 

Przy tworzeniu planu dnia należy przestrzegać zasad używania urządzeń ekranowych do nauki. Kilka przykładów dobrych nawyków w tym zakresie podano niżej. 

• Podczas nauki z wykorzystaniem np. komputera czy tabletu należy unikać używania innych ich funkcji. Mowa tu np. o: sprawdzaniu powiadomień, oglądaniu zdjęć i filmików czy graniu w gry. 
• Jeśli nauka z wykorzystaniem urządzeń cyfrowych trwa dłużej, należy zaplanować przerwy. Podczas przerw dobrze jest poruszać się, wyjść na świeże powietrze, napić się wody lub zjeść pożywny posiłek. 
• Istotne jest dbanie o porządek w miejscu nauki. Pomaga to zmniejszyć liczbę bodźców, których nadmiar może obniżać koncentrację. 
• Dobrze jest wyraźnie oddzielić miejsce nauki od miejsca odpoczynku. Specjaliści zalecają, by nie uczyć się np. w łóżku. 
• W trakcie nauki – zarówno zdalnej, jak i tradycyjnej – należy wyłączyć powiadomienia na urządzeniach mobilnych. Niekiedy zdarza się, że dzieci ucząc się otrzymują powiadomienia, np. z gier. Sprawdzanie ich wpływa negatywnie na zdolność skupienia się na wykonywanym zadaniu.

Świadome korzystanie z urządzeń cyfrowych

Poniżej znajdują się przykłady, które pokazują brak umiejętności świadomego korzystania z urządzeń cyfrowych. Słowo „świadome” oznacza tu, że dana osoba wie, w jakim celu sięga po urządzenie cyfrowe oraz kontroluje czas i sposób, w jaki z niego korzysta. Warto zaznaczyć, że dzieci nie mają szansy nauczyć się świadomego korzystania z mediów, jeśli nie pomogą im w tym dorośli. 

Krzyś (8 lat) za każdym razem, gdy odczuwa nudę i nie ma pomysłu na to, jak spędzić czas wolny, sięga po tablet z zamiarem włączenia gry. Podobnie postępują jego rodzice, którzy w sytuacjach odczuwania nudy czy zmęczenia kierują swoje kroki w stronę telewizora. 

Ania (9 lat) od roku ma swój telefon. Kiedy czyta książkę, gra w grę planszową czy spędza czas z przyjaciółmi, za każdym razem reaguje na dźwięk przychodzącego powiadomienia. Powiadomienia przychodzą do niej z gier, aplikacji  do słuchania muzyki i oglądania filmów oraz z komunikatora. 

Rodzice mogą pomóc dziecku w kształtowaniu umiejętności świadomego korzystania z urządzeń cyfrowych. Dobrym sposobem jest każdorazowe ustalanie z dzieckiem, w jakim celu sięga po urządzenie i ile czasu będzie z niego korzystało. Warto rozważyć również wprowadzenie dla wszystkich członków rodziny zasady odkładania telefonów, tabletów i innych urządzeń w określone miejsce w domu. Korzystając z nich w ustalonych celach i porach zmniejszamy ryzyko, że każda czynność będzie przerywana celem zajrzenia do smartfonu, sprawdzenia powiadomienia czy skrzynki mailowej. Zwiększa to szanse na to, że urządzenia cyfrowe nie staną się dla dziecka sposobem na nudę czy ucieczkę od problemów i trudnych emocji.       

Urządzenia cyfrowe a sen

W ostatnich latach coraz więcej mówi się o wpływie urządzeń cyfrowych na sen. Sen jest bardzo ważny dla człowieka w każdym wieku. Pomaga dbać o odpoczynek ciała i umysłu. Wpływa na samopoczucie i pracę mózgu, np. zapamiętywanie, koncentrację, podejmowanie decyzji itd. Według zaleceń Amerykańskiej Akademii Medycyny Snu dzieci w wieku 6-12 lat potrzebują od 9 do 12 godzin snu na dobę.   

Nieprawidłowe korzystanie przez dzieci z urządzeń cyfrowych może rozregulować ich rytm dobowy. Rytm dobowy pomaga nam w dzień uczyć się i pracować, a w nocy regenerować siły. Oto kilka faktów na ten temat:

• Naukowcy z Uniwersytetu Kolorado dowiedli, że dzieci i młodzież są narażone bardziej niż dorośli na złe skutki spędzania zbyt dużej ilości czasu przed ekranami. Ich oczy nie są jeszcze w pełni dojrzałe. Stąd właśnie bierze się większa wrażliwość dzieci na światło emitowane przez ekrany. Badania dowiodły, że w sytuacji, w której dorosły i dziecko wystawieni są na tę samą ilość światła, spadek melatoniny będzie dwukrotnie większy u dziecka niż u dorosłego. Melatonina to hormon odpowiadający za zasypianie oraz długość i jakość snu³.   
• Badania dzieci i młodzieży dowodzą, że im dłuższy czas spędzany przed ekranami, tym bardziej zwiększa się ryzyko późniejszego zasypiania, mniejszej ilości snu i gorszej jego jakości³.

Zdarza się, że dzieci kładą się zbyt późno, ponieważ korzystają z telefonów czy tabletów, grają na nich, oglądają bajki bądź wysyłają wiadomości do rówieśników. Ponadto korzystanie z urządzeń cyfrowych obciąża ich układ nerwowy. Efektem są nie tylko problemy z zasypianiem, ale i sen gorszej jakości. Wszystko to może przyczynić się do występowania u dziecka w ciągu dnia: rozdrażnienia, obniżonego nastroju, zaburzeń koncentracji czy trudności z kontrolowaniem emocji⁴.

Oto wskazówki przydatne dla całej rodziny: 

• Godzinę przed snem należy zrezygnować z korzystania z urządzeń ekranowych.
• Urządzenia ekranowe na czas nocy dobrze jest umieścić poza sypialnią. Zmniejszy to pokusę korzystania z nich wieczorem bądź w sytuacji przebudzenia się w nocy. 
• Urządzenia takie jak komputer, telewizor, konsola itd. powinny na stałe znajdować się (jeśli jest to możliwe) poza pokojem dziecka i sypialnią rodziców. Dobrym miejscem jest np. salon. 
• Nocą korzystne jest włączenie trybu samolotowego tak, aby w czasie snu wyłączone były powiadomienia. 
• Podczas korzystania ze smartfonu i tabletu zaleca się uruchomić tryb „ochrony wzroku”. Powoduje on zmniejszenie ilości niebieskiego światła, które źle wpływa na sen⁵. 

Dbanie o higienę cyfrową dzieci nie tylko pozytywnie wpływa na ich zdrowie psychiczne i fizyczne. Pomaga im również kształtować dobre nawyki związane z korzystaniem z urządzeń cyfrowych. Warto więc wprowadzać edukację i dobre zasady od pierwszych kontaktów dziecka z ekranami.    

Przykładowe linki z tekstami na temat dobrych nawyków w zakresie korzystania z urządzeń ekranowych:

• https://pierwszekroki.net/uzywanie-mediow-elektronicznych-przez-dzieci-w-wieku-przedszkolnym-najwazniejsze-zalecenia-dla-rodzicow/
• https://pierwszekroki.net/relacja-rodzic-dziecko-a-uzywanie-cybermediow/
• https://pierwszekroki.net/cyfrowa-dieta-dla-rodzicow-czyli-jak-zadbac-o-siebie-i-dziecko/

---

Czy ten artykuł był: