Jak wspierać rozwój społeczny dziecka?

W artykule pt.: Jak dbać o biologiczne potrzeby dziecka? poruszyłam temat troszczenia się o dziecięce potrzeby związane ze snem, odżywianiem, wypoczynkiem, ruchem, rytmem dobowym.

Słowem, o obszar biologiczny – jeden z pięciu zakresów, którego zaniedbanie może przyczyniać się do odczuwania przez dziecko stresu. Według Self-Reg, czyli metody zarządzania stresem, bardzo istotny wpływ na nie ma również obszar społeczny.

O rozwoju społecznym dzieci w wieku wczesnoszkolnym więcej przeczytać można tu. W artykule tym pisałam m.in. o tym, jak ważne w tym okresie są dla dziecka relacje z rówieśnikami. 

Relacje z innymi są nieocenionym źródłem wsparcia. Często powtarzane zdanie, że człowiek jest istotą społeczną, oznacza, że potrzebuje on innych, aby rozwijać się i czuć bezpiecznie.

Jak na dziecko wpływają relacje z innymi?

Doskonałym przykładem jest sytuacja, w której malutkie dziecko wysyła rodzicowi sygnały świadczące o tym, że potrzebuje pomocy. Może być to płacz, krzyk, gwałtowne ruchy rękami i nogami. Rodzic wysyła natomiast sygnały świadczące o tym, że chce pomóc dziecku. Wyciąga do niego ręce, ma czuły i pełen troski wyraz twarzy, kojący głos. Małe dziecko pod wpływem tych sygnałów uspokaja się. Jeśli jednak zamiast nich uzyska obojętność lub wrogość, pojawi się u niego nadmierne pobudzenie. Jest to przykład na to, jak komunikacja z innymi – również ta niewerbalna – wpływa na samopoczucie dziecka. 

Pełne empatii podejście do dziecka od jego najmłodszych lat pozwala mu rozwijać się społecznie. Czasem jednak relacje z rodzicami i innymi osobami wiążą się z cierpieniem i rozczarowaniem. Bywają one źródłem silnego stresu. Wtedy może się okazać, że dziecko w efekcie będzie unikało kontaktu z innymi. Może być też tak, że będzie starało się dominować, aby mieć nad nimi kontrolę. 

Jak wspierać rozwój społeczny dziecka?

Rodzicom zależy na rozwoju społecznym ich dzieci. Jest to istotne zwłaszcza w wieku wczesnoszkolnym, kiedy stają się one coraz bardziej samodzielne i wiele czasu spędzają w szkole oraz w innych miejscach, gdzie spotykają się z innymi – na placach zabaw, w strefach przeznaczonych do aktywności ruchowych (trampoliny, ścianki wspinaczkowe, bawialnie), na zajęciach dodatkowych itd. W tym okresie pojawia się u nich duża potrzeba przynależności do grupy. To m.in. od zaspokojenia tej potrzeby zależy ich samoocena. Dzieci w tym wieku boją się być pominięte, odrzucone, wyśmiane. Dzięki relacjom z rówieśnikami rozwijają również wiele ważnych umiejętności. 

Oto, w jaki sposób możesz wspierać rozwój społeczny twojego dziecka:

• Od najmłodszych lat dbaj o swoją relację z dzieckiem i bądź dla niego wzorem – pokazuj mu, na czym polega wzajemne wspieranie się i życzliwość. Bądź uważny na potrzeby dziecka. Warto, abyś jako rodzic był wzorem tego, jak budować relacje z innymi ludźmi. Pokazuj mu, jak być uważnym na potrzeby innych i pamiętać o swoich własnych, a także że bliskość i rozmowa są dobrymi sposobami na radzenie sobie ze stresem (więcej o tym dowiesz się tu: Być blisko swego dziecka, Wzmacnianie więzi z dzieckiem, Jak być lepszym rodzicem – cz. 4, Zdaniem specjalistów – prof. Maria Deptuła).
• Stwórz dla dziecka bezpieczny dom – dziecko może rozwinąć w sobie empatię i wrażliwość na innych, jeśli samo ich doświadcza. Jeśli zapewnisz mu spokój i poczucie bezpieczeństwa, będzie miało możliwość uczenia się ważnych umiejętności społecznych (więcej przeczytasz o tym tu).
• Dbaj o to, by dziecko nie było przeciążone stresem – nauczcie się, jak może ono obniżać poziom swojego stresu i pobudzenia. Wówczas będzie mu łatwiej osiągnąć spokój i uważność, które są niezbędne, by budować dobre relacje z innymi (więcej przeczytasz o tym tu).   
• Ucz dziecko odczytywania niewerbalnych komunikatów – zwracaj jego uwagę na wyraz twarzy, mimikę, ton i zachowanie innych ludzi. Podczas oglądania filmu możesz zapytać: „Jak ci się wydaje, co może teraz czuć główna bohaterka?”. Odwołuj się również do sytuacji z życia codziennego. Dziel się przemyśleniami: 
„Wydaje mi się, że pani kasjerka była zirytowana, kiedy blokowaliśmy kolejkę. A ty jak myślisz?”. 
• Umożliwiaj dziecku współdziałanie z innymi – okres wczesnoszkolny jest na to doskonałym momentem. Dziecko może współpracować z innymi, np. przy wykonywaniu projektu szkolnego, ale również w czasie wolnym. Współdziałania dobrze uczą również sporty zespołowe (więcej przeczytasz o tym tu).
• Bądź dla dziecka przykładem na to, w jaki sposób prosić o pomoc – pokaże mu to, że inni ludzie mogą być źródłem wsparcia. Zachęcaj dziecko do tego, by ono również niosło pomoc innym. Trenujcie wspólnie odczuwanie wdzięczności. Inicjuj rozmowy o tym, za co jesteście wdzięczni. Rozmawiajcie wtedy o roli innych ludzi w waszym życiu.
• Pomóż dziecku rozwijać poczucie własnej wartości i pozytywną samoocenę – dziecko będzie w stanie budować dobre relacje, jeśli samo będzie się ze sobą dobrze czuło (więcej przeczytasz o tym tu: Zachęcanie, czyli jak motywować dziecko, Jak wyrażać uznanie?, Wychowanie bez etykiet, Wspieranie rozwoju samooceny u dzieci – część I, Wspieranie rozwoju samooceny u dzieci – część II, Wspieranie rozwoju samooceny u dzieci – część III).
• Pomóż dziecku rozwijać wiedzę o emocjach – nazywaj własne emocje oraz emocje dziecka i zachęcaj je do tego samego. Możesz powiedzieć: „Wydaje mi się, że jesteś bardzo rozzłoszczony. Czy mam rację? Co mogłoby ci pomóc?” (więcej przeczytasz o tym tu: Jak być lepszym rodzicem – cz. 3, Co zamiast ekranów? Zabawy wspierające rozwój emocjonalny).
• Jeśli dziecko wyraża potrzebę kontaktu z innymi, pomagaj mu ją realizować – czasem bywa to trudne, ponieważ w okresie wczesnoszkolnym dzieci nie mają jeszcze zwykle możliwości samodzielnie się przemieszczać. Z pewnością wiele energii od rodzica wymaga pomaganie dziecku w organizowaniu spotkań towarzyskich czy umożliwianie mu udziału w zajęciach dodatkowych. Warto to jednak robić, ponieważ takie formy spędzania wolnego czasu pozwalają dziecku rozwijać się społecznie.
• Ucz dziecko, w jaki sposób można rozwiązywać problemy uwzględniając potrzeby własne oraz innych ludzi. Dobrą okazją do tego jest np. sytuacja, kiedy dziecko kwestionuje jakąś zasadę, której przestrzegania wymagają rodzice. Wysłuchanie jego argumentów oraz odniesienie się ze zrozumieniem do jego uczuć, a następnie wyrażenie swoich uczuć i argumentów może być punktem wyjścia do wspólnego poszukiwania rozwiązania godzącego potrzeby obu stron (więcej przeczytasz o tym tu: Konflikty z rówieśnikami – jak mądrze wspierać dziecko?, Jak być lepszym rodzicem – cz. 3, Jak być lepszym rodzicem – cz. 5, Iga i Piesio Lesio).
• Nie bój się rozmawiać z dzieckiem o trudnych tematach dotyczących relacji z innymi – do takich tematów może należeć przemoc między dziećmi, zazdrość, rywalizacja. Rozmawiajcie o konkretnych sytuacjach, zastanawiajcie się wspólnie, dlaczego do nich doszło i jak można im zapobiegać. Buduj atmosferę, dzięki której dziecko nie będzie bało się mówić ci o nieprzyjemnych wydarzeniach z udziałem innych osób (więcej przeczytasz o tym tu).
• Pokaż dziecku, jak można działać na rzecz własnej społeczności – umożliwiaj mu udział w różnego rodzaju zbiórkach czy wydarzeniach charytatywnych.
• Jeśli dziecko zachowuje się wobec innych niewłaściwie, zastanów się, czy nie jest to jego reakcja na nadmierne przeciążenie stresem – zanim omówisz z dzieckiem jego zachowanie, pomóż mu odzyskać równowagę. Dojdźcie do tego, co jest powodem stresu. Może się okazać, że dziecko, które stopniowo nauczy się radzić sobie z trudnymi emocjami, będzie również właściwie zachowywało się wobec innych (więcej przeczytasz o tym tu).

Jak wspomniałam wyżej, relacje z innymi bywają przyczyną stresu. Dla dziecka w wieku wczesnoszkolnym częstymi stresorami są: konflikty z rówieśnikami, bycie ofiarą lub świadkiem przemocy, niezrozumiałe lub trudne sytuacje, nierozumienie emocji i zachowań innych ludzi, obserwowanie silnych emocji innych osób, poczucie niesprawiedliwości itd.

Jeśli dziecko nie będzie potrafiło radzić sobie z tego rodzaju sytuacjami wywołującymi stres, może wycofać się z życia społecznego. Poczucie osamotnienia i wyobcowania może je popychać do częstego sięgania po urządzenia ekranowe. W takiej sytuacji stają się one dla dziecka sposobem na ucieczkę od trudnych emocji oraz na zapewnienie sobie miejsca, w którym nie musi stawiać czoła wyzwaniom związanym z przebywaniem z innymi ludźmi. Z czasem u niektórych dzieci może to prowadzić do preferowania kontaktów on-line. W takich okolicznościach dziecko ma mniej okazji do trenowania umiejętności społecznych. Jednocześnie to właśnie bezpośrednie kontakty i relacje z innymi ludźmi stanowią czynnik chroniący zdrowie psychiczne. Wirtualne relacje nie są w stanie zastąpić relacji budowanych w rzeczywistym świecie. Ucieczka w świat wirtualny zwiększa więc poczucie osamotnienia. Jak więc widać, jest to błędne koło, którego efektem może być cierpienie dziecka.

Wspieranie rozwoju społecznego dziecka sprawia, że może ono czerpać satysfakcję i siłę z relacji z innymi. Jednocześnie zmniejsza ryzyko, że obszar relacji społecznych będzie dla niego źródłem stresu zbyt silnego, by mogło sobie z nim poradzić.

---

Czy ten artykuł był: